Bais (ərəbcədən) – səbəb, əsas, müvəffəqiyyətə, uğura, hadisəyə səbəb olan amil. Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında geniş istifadə olunan bu söz, sadəcə "səbəb" mənasından daha geniş bir kontekstdə işlənir. Hər hansı bir hadisənin, vəziyyətin və ya nəticənin əsas səbəbini, onun arxasında duran əsl amili ifadə edir. Yalnız birbaşa səbəb deyil, eyni zamanda həmin səbəbin altında yatan, bəzən də görünməyən əsas amilləri də nəzərdə tutur.
Füzuli'nin misalında olduğu kimi, "Məcnun idi bais ol fəğanə" deyimi, Məcnunun fəğanının (ağlamasının) əsas səbəbinin onun Məcnun olması olduğunu bildirir. Bu, sadəcə Məcnunun ağlamasının səbəbi olaraq Leylinin yoxluğunu deyil, daha dərin bir səbəbi, Məcnunun həyatının bütün mənasını əks etdirən daxili halını ifadə edir. Buradakı "bais" sözü, birbaşa səbəb-nəticə əlaqəsindən daha çox, varlığın mahiyyətinə, insanın daxili aləminə işarə edir.
Müasir dil istifadəsində də "bais" sözü qədim mənasını qoruyub saxlayır, lakin daha az rast gəlinir. Əsasən elmi və ya ədəbi üslubda, daha dəqiq və incə bir səbəb-nəticə əlaqəsini ifadə etmək üçün istifadə olunur. "Bais" sözü, hadisəyə səbəb olan müxtəlif amillər içərisində ən əhəmiyyətli, həlledici olanı vurğulayır. Yəni, "səbəb" sözündən fərqli olaraq, bir çox səbəblərdən yalnız ən əsasını, hadisənin baş verməsindəki əsas rol oynayanı ifadə edir.
Qeyd edilən misalda "Hacı Nuru: Hər kəsin öz sənəti özünə iksirdir və xoş güzəranlığına ba..." cümləsinin sonu qırxılıb. Ancaq məlum olur ki, "bais" sözü burada hər bir insanın xoşbəxtliyinə, xoş güzəranına səbəb olan əsas amilin onun öz sənəti olduğunu ifadə edir. Yəni, öz işinə, sənətinə sahib olmaq, insanın rifahının ən əsas "baisi"dir.