Birdən zərfi, gözlənilməzliyi, sürprizi, ani baş verməni bildirən bir söz olaraq Azərbaycan dilində geniş istifadə olunur. Əsas mənası "qəfil", "gözlənilmədən", "ani" kimi ifadələrlə eyniləşdirilə bilsə də, "birdən" sözü bu mənaları daha emosional və təsirli şəkildə çatdırır. Sözün səslənməsindəki sürətlilik və qısalıq da bu ani baş vermə hissini gücləndirir.
Məsələn, "Birdən yıxılmaq" ifadəsindəki "birdən" yalnız yıxılmanın qəfil baş verməsini deyil, həm də bu hadisənin yarada biləcəyi təəccüb və ya həyəcanı ifadə edir. Sadəcə "qəfil yıxılmaq" deyil, daha çox "ani, gözlənilməz bir şəkildə yıxılmaq" mənasını verir. "Birdən qulağıma bir səs dəydi" cümləsində isə "birdən" sözü səsin gözlənilməzliyi ilə yanaşı, səsin qulaqda yaratdığı qəfil təsiri də vurğulayır.
"Birdən dili tutulmaq" ifadəsində isə "birdən" həm ani şok və ya qorxu hissini, həm də nitqin qəfil kəsilməsini ifadə edir. Bu ifadədə sadəcə "dili tutulmaq" deyil, əlavə olaraq bu vəziyyətin gözlənilməzliyi və yaratdığı təəccüb hissi daha ön plana çəkilir. Beləliklə, "birdən" zərfi sadəcə bir hadisənin vaxtını deyil, həm də onun psixoloji təsirini də ifadə edən bir vasitə kimi çıxış edir.
Ümumi olaraq, "birdən" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq incə fərqlər göstərə bilsə də, əsas mahiyyətini gözlənilməzlik, qəflətlilik və ani başvermə təşkil edir. Sözün emosional yükü və təsir gücü, onu Azərbaycan dilinin zəngin leksikasında əvəzolunmaz edir.