Cülgə – Azərbaycan dilinin zəngin leksikasında özünəməxsus yeri olan bir sözdür. Əsasən quru və quraq ərazilərdə rast gəlinən təbii bir su mənbəyini, daha dəqiq desək, nohuru ifadə edir. Bu nohur, yeraltı suların yer səthinə çıxdığı nöqtədə, ətraf torpağın nəmliyi sayəsində bitki örtüyünün inkişaf etdiyi kiçik bir ərazini təşkil edir.
Cülgə, sadəcə su mənbəyi olmaqdan kənara çıxaraq, həmin ərazinin ekoloji müxtəlifliyini də əks etdirir. Quraqlıq şəraitində bu kiçik yaşıl adalar, heyvanlar üçün su mənbəyi, bitkilər üçün isə həyat məkanı rolunu oynayır. Beləliklə, cülgənin əhəmiyyəti yalnız su təminatı ilə məhdudlaşmır, həm də biomüxtəlifliyin qorunması baxımından əhəmiyyətlidir.
Cülgənin mənası, onun coğrafi mövqeyi ilə sıx bağlıdır. Çöl, səhra və yarımsəhra zonalarında rast gəlinən bu təbii hadisə, həmin ərazilərin spesifik ekoloji xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Quraqlıqda həyatın davam etməsi üçün mühüm əhəmiyyətə malik olan cülgələr, həm də regionun təbii tarixi və mədəniyyəti ilə bağlı maraqlı məlumatlar verir.
Ümumiyyətlə, "cülgə" sözü, sadə bir tərifə sığmayan, daha geniş məna çalarlarına malik bir leksik vahiddir. O, həm təbii bir hadisəni, həm də həmin hadisənin ətraf mühitə, həyata təsirini, regionun ekoloji və mədəni xüsusiyyətlərini ifadə edir. Bu səbəbdən də, cülgə sözünün mənasını dəqiq, geniş və maraqlı şəkildə izah etmək üçün onun ətraf mühitə olan təsiri və əhəmiyyəti xüsusi vurğulanmalıdır.