Çarmıx (fars. چارمغز, čārmōxz) sözü qədim fars dilindən gələrək Azərbaycan dilinə keçmişdir. Əslində "dörd qol" mənasını verən bu söz, tarix boyu müxtəlif mədəniyyətlərdə əlləri və ayaqları bağlamaq üçün istifadə olunan bir cəza alətinin adını ifadə edir. Bu alət, adından da göründüyü kimi, ümumiyyətlə dörd nöqtədən ibarət olurdu və məhkumun əl və ayaqlarını bağlamaq üçün istifadə edilirdi.
Lüğətlərdə çarmıx əsasən müqəssirin əllərini və ayaqlarını bağlamaq üçün istifadə edilən bir cəza aləti kimi təqdim olunsa da, bu tərif biraz dar çərçivədə qalır. Çünki çarmıxın formasını və ölçülərini əks etdirmir. Tarixi mənbələrə əsasən, çarmıxın quruluşu və ölçüləri müxtəlif ola bilərdi. Bəzi hallarda sadə, taxtadan hazırlanmış bir quruluş halında olarkən, digər hallarda daha mürəkkəb və böyük ölçülərdə ola bilərdi. Hətta bəzi təsvirlərdə çarmıxın yerə qazılıb, bərkitilib istifadə edildiyi görünür.
Çarmıx, yalnız cəza aləti olaraq deyil, həm də simvolik bir məna daşıyırdı. Xristian dinində İsa Məsihin çarmıxda əzab çəkərək vəfat etməsi səbəbindən çarmıx qurbanvermə, əzab və qurtuluş kimi anlayışlarla bağlı simvollaşmışdır. Bu səbəbdən çarmıx, tarix boyu sənət əsərlərində, dini rituallarda və hətta memarlıqda öz əksini tapmışdır. Beləliklə, çarmıx sadəcə bir cəza aləti olaraq deyil, həm də güclü simvolik yük daşıyan bir obyektdir.
Qeyd etdiyiniz mətn parçanızda ("Qırmızı donlu şəhər cəlladı onu bu uca dar ağacında...") verilən təsvir çarmıxın işgəncə və edam üsullarında istifadəsinin dramatik bir səhnəsini canlandırır. Bu, çarmıxın dəhşətli bir cəza aləti kimi qorxunc tərəfini vurğulayır.