Çeşmək (fars. چشمه) sözü Azərbaycan dilində əsasən gözlük və ya eynək mənasında işlənir. Tarixən fars dilindən dilimizə keçmiş bu söz, günümüzdə daha çox yaşlı nəslin leksikonunda rast gəlinir. Gənc nəsil isə əsasən “gözlük” və ya “eynək” sözlərindən istifadə edir.
“Çeşmək” sözünün maraqlı tərəfi onun kökünün “çeşmə” (mənbə, bulaq) sözü ilə bağlı olması ehtimalının olmasıdır. Bu baxımdan, “gözün nurunun mənbəyi” kimi metaforik bir məna da ehtiva edə bilər. Yəni, gözləri görmə qabiliyyəti verən bir vasitə olaraq çeşməyə bənzətmək olar.
Verilən misal şeirdə də göründüyü kimi (“Mürgüləyir nənəm taxıb çeşməyi…”), “çeşmək” sözü köhnə və klassik ədəbiyyat əsərlərində daha çox işlənir. Müasir ədəbi dil və gündəlik danışıqda isə daha az təsadüf olunur. Lakin sözün kökü və mənası Azərbaycan dilinin zəngin leksikasını əks etdirir.
Qısacası, “çeşmək” sözü gözlükləri və ya eynəkləri ifadə edən, tarixi kökləri olan, lakin müasir istifadəsində azalmış bir sözdür. Onun kökünün metaforik məna daşıması isə sözün marağını daha da artırır.