Çınqıllı: Sifət. Çınqıl daşlarından ibarət olan, çınqıl daşları ilə dolu olan, çınqıl çox olan. Bu söz, əsasən səthinin çınqıl daşları ilə örtülü olduğunu ifadə edir. Məsələn, "çınqıllı yol" desək, yolun səthinin çınqıl daşlarından təşkil olunduğunu, ya da çınqıl daşları ilə səpələnmiş olduğunu bildiririk. Bu, həmçinin səthin toxumasından və görünüşündən də bəhs edir; çünki çınqıl daşları kiçik, yuvarlaq formalı olduğundan çınqıllı səth, hamar deyil, qırışıqlı və qeyri-bərabər olur.
Sözün mənası təsvir olunan əşyanın ölçüsündən asılı olaraq dəyişə bilər. Məsələn, "çınqıllı çimərlik" deyərkən böyük bir ərazinin çınqıl daşları ilə örtülü olduğunu nəzərdə tuturuq. Ancaq "çınqıllı yol kənarı" deyərkən daha kiçik, nisbətən məhdud bir ərazini nəzərdə tuta bilərik. Yəni, "çınqıllı" sözü həm geniş, həm də dar mənada istifadə oluna bilər.
Ədəbiyyatda və gündəlik danışıqda çınqıllı sözü, tez-tez görüntünün canlılığını artırmaq üçün istifadə olunur. Məsələn, "çınqıllı sahilin sərin küləyi", "çınqıllı dağın ətəyindəki kənd" kimi ifadələrdə çınqıl daşlarının səthə verdiyi toxuma və rəng təsəvvürümüzdə canlanır. Beləliklə, "çınqıllı" sözü sadəcə bir təsvir deyil, həm də ətraf mühitin xüsusiyyətlərini oxucuya və ya dinləyiciyə çatdırmaq üçün istifadə olunan bir vasitədir. Çünki çınqıl daşları təkcə səthə görkəm verməklə yanaşı, həm də torpaq və suyun təbii tərkibini ifadə edə bilər.
Verdiyiniz nümunədəki "Uzaqdan çınqıllı dağdan götürülən böyük arx kəndin günçıxan qoluna qədər gətirilir və böyük bir daşın yarığın..." cümləsində "çınqıllı" sözü dağın səthinin çınqıl daşları ilə örtülü olduğunu, dağın xarici görünüşünü bildirir. Bu dağın tərkibinin, geoloji quruluşunun bir göstəricisi ola bilər.