Dağbəyi sözü, Azərbaycan dilinin zəngin leksikasında yayla həyatının, köçəri mədəniyyətinin mühüm bir təmsilçisini əks etdirir. Sadəcə "yayda dağa köçən köçərilərin inzibati işlərini idarə edən hökumət məmuru" kimi tərif etmək, bu terminin gerçək mahiyyətini tam əks etdirmir.
Dağbəyi, yaylaqda yaşayan köçəri tayfaların həyatının təşkilatçısı, qanun qoruyucusu, və bir növ hakim rolunu oynayan bir şəxs idi. Onun səlahiyyətləri geniş idi; mal-qaranın otlaqlarının tənzimlənməsindən, hətta tayfalararası mübahisələrin həllinə qədər bir çox məsələdə söz sahibi idi. Dağbəyinin vəzifəsi sadəcə inzibati işlərlə məhdudlaşmırdı; o, eyni zamanda, ədaləti təmin edən, qayda-qanunu pozanları cəzalandıran bir şəxs kimi də çıxış edirdi.
Tarixi mənbələrə əsasən, Dağbəyinin seçilməsi və ya təyin olunması müəyyən qaydalar əsasında həyata keçirilirdi. Bəzən tayfa başçılarının qərarı ilə, bəzən də tayfa üzvlərinin ümumi razılığı ilə seçilirdilər. Onların ictimai mövqeyi və nüfuzu yüksək idi, çünki köçərilərin həyatı birbaşa onların idarəçilik bacarıqlarından asılı idi.
Maraqlı bir məqam da odur ki, "Dağbəyi" termini yalnız inzibati vəzifəni deyil, həm də müəyyən bir sosial statusu ifadə edirdi. Dağbəyinin sosial mövqeyi, sərvəti və nüfuzunu əks etdirirdi. "Qaçaq Nəbi" əsərinə istinad olunan nümunədə də göründüyü kimi, Dağbəyinin həyatı və fəaliyyəti ədəbiyyatda da öz əksini tapmışdır.
Beləliklə, Dağbəyi termini, sadə bir inzibati vəzifədən daha çox, köçəri həyatının mürəkkəb sosial strukturlarını və idarəetmə sistemini əks etdirən zəngin bir məfhumdur. Onun rolunu dəqiq anlamaq üçün tarixi kontekstin və köçəri həyat tərzinin dərindən öyrənilməsi vacibdir.