Dərbənd sözü farsca mənşəli olub, əsasən iki əsas mənaya malikdir. Köhnə mənasında, xüsusilə coğrafi termin kimi, dağlarda yer alan dar keçid, dağ keçidi və ya dərəni ifadə edir. Bu mənada dərbənd, həm ərazinin təbii xüsusiyyətini (darlıq, keçilməzlik), həm də strateji əhəmiyyətini (keçid yolu) özündə əks etdirir. Tarixən belə dar keçidlər həm ticarət yollarında, həm də müdafiə mövqeləri kimi önəmli rol oynayıb.
Daha müasir istifadədə isə, xüsusən İran kontekstində, dar küçə mənasında işlənir. Bu istifadə, köhnə mənanın bir növ şəhər mühitinə uyğunlaşmış versiyasıdır. Dar, dolama küçələr, eləcə də tarixi şəhər mərkəzlərində tez-tez rast gəlinən sıx, dar keçidlər "dərbənd" adlandırıla bilər. Bu mənada, söz daha çox məkanın fiziki təsvirinə diqqət çəkir.
Qeyd etmək lazımdır ki, "Dərbənd" sözü eyniadlı Azərbaycan şəhərinin adının da əsasını təşkil edir. Xəzər dənizi sahilində yerləşən bu şəhər, adını keçmişdə bu ərazidə mövcud olmuş strateji əhəmiyyətli dağ keçidindən alır. Beləliklə, şəhər adı həm coğrafi mövqeyini, həm də tarixi əhəmiyyətini özündə əks etdirir.
Misal olaraq verilən "Onlar axşam saat ona iyirmi beş dəqiqə qalmış Qaraçılar dərbəndində oldular" cümləsində "dərbənd" sözü, ikinci mənada, yəni dar küçə mənasında işlənilib. Bu, söhbətin konkret bir coğrafi ərazidə, yəqin ki, sıx məskunlaşmış bir ərazinin dar küçələrindən birində baş verdiyini göstərir.