Dərkedilməz sifəti, əsasən dərk etmə qabiliyyətinin çatışmazlığı səbəbindən başa düşülməyən, anlaşıla bilməyən, məntiqi izahı olmayan şeylər üçün istifadə olunur. Bu, sadəcə olaraq bir şeyin "anlaşılmaz" olması deyil, daha çox insanın anlayış qabiliyyətini aşan, hətta elm və texnologiyanın inkişafı ilə belə, tam olaraq açıqlanamayan bir mürəkkəbliyi və gizliliyi ifadə edir.
Dərkedilməz hadisələr, müəmmalar və sirlər adətən qeyri-adi, gözlənilməz və ya qarışıq təbiətdə olur. Məsələn, "dərkedilməz müəmma" ifadəsi çox mürəkkəb, həlli çətin bir problemə işarə edir; həlli üçün mövcud biliklərin, metodların və ya texnologiyaların kifayət etmədiyini vurğulayır. Bu, yalnız intellektual səviyyədə deyil, həm də emosional səviyyədə də qarışıqlığa və çaşqınlığa səbəb ola bilər.
Tarix boyu insanlıq bir çox dərkedilməz hadisə ilə qarşılaşmışdır. Təbiətin bəzi hadisələri, kainatın mənşəyi, şüurun mahiyyəti, həyatın yaranması kimi suallar uzun illərdir alimləri və filosofları düşündürmüşdür. "Təbiətin dərkedilməz sirri yoxdur" ifadəsi isə, elm və texnologiyanın inkişafı ilə birlikdə əvvəllər dərkedilməz görünən hadisələrin də zamanla izah edilə biləcəyinə olan inamı ifadə edir. Yəni, indi dərkedilməz olan bir çox şey gələcəkdə elm tərəfindən aydınlaşdırıla bilər.
Lakin "dərkedilməz" anlayışının məhdudiyyətlərini də qeyd etmək lazımdır. Bəzi hallarda, insan anlayışının məhdudiyyətlərindən irəli gələn bir məhdudiyyət ola bilər. Başqa sözlə, indi dərkedilməz olan bir şey gələcəkdə yeni biliklər əldə olunduqdan sonra anlaşıla bilər. Ancaq bəzi şeylər, insan zəkasının qavrama qabiliyyətindən kənarda qalaraq həmişə dərkedilməz qala bilər.