Esse (fr. essai – təcrübə, sınaq, oçerk) kiçik həcmli, müəllifin müəyyən bir mövzu, problem və ya hadisə ilə bağlı düşüncələrini, fikirlərini, təhlillərini və mühakimələrini nisbətən sərbəst və şəxsi üslubda ifadə etdiyi nəsr əsəridir. Esse, elmi əsərlərin dəqiq və sistemli təqdimatından fərqli olaraq, subyektivliyi, müəllifin şəxsi baxış bucağını və mülahizələrini ön plana çəkir.
Esse yazmaq, müəllifin mövzuya münasibətini, onu dərk etmə formasını və ətraflı təhlil etmə bacarığını göstərməyə imkan verir. Bu mənada, esse müəllifin yaradıcılığını, tənqidi düşüncəsini və özünü ifadə etmə qabiliyyətini nümayiş etdirməsi üçün ideal bir formadır. Elmi əsərlərdən fərqli olaraq, esse məlumatın obyektiv verilməsinə deyil, fikrin inkişaf etdirilməsinə və oxucunun düşünməsinə təkan verməyə yönəlib.
Esse, dəqiq struktur və formata bağlı olmasa da, ümumiyyətlə, giriş, əsas hissə və nəticə hissələrindən ibarətdir. Giriş hissəsində mövzu açıqlanır, əsas hissədə müəllifin fikirləri və arqumentləri təhlil olunur, nəticə hissəsində isə əsas ideyalar ümumiləşdirilir və yekun çıxarışlar edilir. Lakin bu struktur sərt qayda deyil, esse yazıçısının yaradıcılığından asılı olaraq dəyişə bilər.
Tarix boyu fərqli esse növləri yaranmışdır. Fikri esse, təsviri esse, tənqidi esse, fəlsəfi esse və s. kimi növlər, yazıçının məqsədi və mövzusu ilə müəyyən olunur. Fransız yazıçısı Mişel de Montaigne, esse janrının banisi kimi qəbul edilir və onun əsərləri bu janrın inkişafında mühüm rol oynamışdır.
Qısacası, esse, müəllifin şəxsi təcrübəsini, düşüncələrini və mühakimələrini açıq, sərbəst və maraqlı şəkildə oxucu ilə paylaşdığı bir ədəbi formadır. O, həm yaradıcılıq, həm də tənqidi düşüncənin güclü bir vasitəsidir.