Əməksiz sözü zərf kimi işləndikdə "zəhmət çəkmədən, işləmədən" mənasını verir. Yəni, bir işin görülməsi üçün səy göstərilmədən, əziyyət çəkilmədən əldə edilən nəticəni ifadə edir. Məsələn, "O, əməksiz dolanır" cümləsində "əməksiz" sözü şəxsin heç bir zəhmət çəkmədən, işləmədən dolanmasını bildirir. Bu, həm də ədalətsiz qazanc, haqsızlıq və ya asan yolla əldə edilən rifah kimi anlaşılıla bilər.
Sifət kimi istifadə edildikdə isə "əməksiz" sözü "zəhmətsiz, asan" mənasını daşıyır. Bu zaman işin özü asan və sadə olduğunu, çox səy tələb etmədiyini ifadə edir. Lakin bu asanlıq aldadıcı ola bilər, çünki görünən asanlığa baxmayaraq, əslində dərin bir hazırlıq və ya əvvəlki zəhmətlərin nəticəsi ola bilər. Məsələn, "əməksiz iş yoxdur" deyimi görünən qədər sadə işlərin arxasında da zəhmətin olduğunu, heç bir nailiyyətin əməksiz əldə edilmədiyini vurğulayır. Bu deyim, həm də səy və çalışmanın hər zaman vacib olduğunu, asan yolla uğur əldə etmək mümkün olmadığını bildirir.
Ümumiyyətlə, "əməksiz" sözü, əməyin qiymətləndirilməsi, haqsız qazancın tənqidi və nailiyyətlərin əldə edilməsində səyin əhəmiyyəti kimi müxtəlif kontekstlərdə istifadə oluna bilər. Sözün mənası, istifadə olunduğu cümlənin kontekstindən asılı olaraq müxtəlif çalarlar ala bilər.