Gerçəklik sözü, Azərbaycan dilinin zəngin leksikasında həqiqəti, var olanı, mövcud olanı ifadə edən çoxşaxəli bir anlayışı əhatə edir. Sadəcə "varlıq" deməkdən daha çox, gerçəklik həm obyektiv aləmin, həm də subyektiv təcrübələrin bir qovuşma nöqtəsidir. Bu, dünyanın bizə necə təqdim olunduğu ilə yanaşı, bu dünyanı necə qavradığımız, dərk etdiyimiz və ona reaksiya verdiyimiz barədə də geniş bir məlumat verir.
Birinci mənası olaraq, gerçəklik həqiqət, həqiqi varlıq, reallıq kimi başa düşülür. Bu, bizim duyğularımızla, düşüncələrimizlə, elmi müşahidələrimizlə və təcrübələrimizlə təsdiq edilmiş, şüurumuz tərəfindən əks etdirilən obyektiv dünya anlamına gəlir. Fiziki aləm, kainatın qanunları, sosial quruluşlar, tarixi hadisələr - bunların hamısı gerçəkliyin obyektiv tərəfini təşkil edir. Şüur gerçəkliyi əks etdirməklə, biz özümüzü bu obyektiv dünyanın bir parçası kimi dərk edirik.
İkinci mənası isə gerçəkliyi doğruluq, həqiqilik, düz çıxma və ciddilik prizmasından izah edir. Bu, deyilənlərin, edilənlərin və düşünülənlərin həqiqətə uyğunluğu, yalan və saxtakarlıqdan uzaqlığı deməkdir. Gerçəklik, həmçinin bir işin ciddi şəkildə, məsuliyyətli şəkildə yerinə yetirilməsini, sözün əsl mənasında “ciddi” olmağı ifadə edir. Məsələn, “O, gerçək adamdır” ifadəsi insanın dürüstlüyünü, etibarlılığını və məsuliyyətini vurğulayır.
Beləliklə, gerçəklik anlayışı yalnız fiziki aləmi deyil, həm də mənəvi aləmi, etik normaları və insan davranışlarının əsasını təşkil edən dəyərləri əhatə edir. Bu çoxcəhətli və mürəkkəb anlayışın tam dərk edilməsi insanın özünü və ətraf aləmini daha yaxşı tanımasına, daha həqiqi və mənalı bir həyat sürməsinə kömək edir.