Hesab (ərəbcədən) sözü bir çox mənaları özündə ehtiva edən zəngin bir termindir. Ən geniş mənası ilə hesab, hər hansı bir ölçmə, sayma və ya hesablama əməliyyatının rəqəmlərlə ifadə olunan nəticəsini, yəni sayı və ya miqdarı bildirir. Məsələn, "kitabxanada beş minə yaxın kitab var" cümləsində "beş min" sözü bir hesabı ifadə edir.
Lakin hesabın mənası sadəcə rəqəmlərlə ifadə olunan nəticə ilə məhdudlaşmır. O, həmçinin bu nəticənin əldə olunma prosesini də əhatə edir. Yəni, hesablama əməliyyatı özü də hesab anlayışının tərkib hissəsidir. Bu mənada hesab, riyazi əməliyyatlar vasitəsilə miqdarların müəyyən edilməsi, müqayisə edilməsi və ya təhlil edilməsi prosesini də ifadə edə bilər. Məsələn, "hesablama aparmaq", "hesab-kitab aparmaq" kimi ifadələrdə hesab, bu prosesə işarə edir.
Hesab sözü, daha geniş mənada, pul hesablanması, borc-qarz hesablanması kimi kontekstlərdə də istifadə olunur. Bu mənada hesab, maliyyə əməliyyatlarının sistematik qeydiyyatı və nəzarətini təmsil edir. "Hesab açmaq", "hesab sənədi", "hesablaşmaq" kimi ifadələr bu mənanı daha aydın şəkildə nümayiş etdirir.
Tarixi kontekstdə hesab sözü, əsgər sayı, əhali sayı, və ya hər hansı bir şeyin miqdarı haqqında məlumat vermək üçün də istifadə olunmuşdur. Mətninizdə göstərilən misal da bunu təsdiq edir: "Əgərçi bizim qoşunumuz da hesab və ədəddə taifeyi-Osmaniyyədən kəm..." Bu cümlədə "hesab" sözü qoşunun sayını, miqdarını ifadə edir.
Beləliklə, "hesab" sözü, sadə bir riyazi nəticədən tutmuş, mürəkkəb maliyyə əməliyyatlarına qədər geniş bir məna spektrini əhatə edən çoxşaxəli bir termindir. Onun mənası həmişə kontekstdən asılı olaraq dəyişir.