Xan: Orta əsrlər Şərqinin siyasi mənzərəsinin ayrılmaz tərkib hissəsi olan "Xan" titulu, sadəcə bir tituldan daha çox, tarixin dərinliklərindən gələn mürəkkəb bir ictimai və siyasi anlayışı özündə əks etdirir. Müxtəlif dillərdə və mədəniyyətlərdə istifadə olunan bu titul, zamanla müxtəlif mənalar kəsb etsə də, əsasən, hər zaman yüksək səlahiyyətə və hakimiyyətə malik olan bir şəxsi ifadə edirdi.
Bir çox Şərq ölkələrində, o cümlədən Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan və digər türkdilli ərazilərdə geniş yayılmış olan "Xan" titulu, feodal sistemin əsas sütunlarından birini təmsil edirdi. Bu titul, adətən, geniş əraziyə və əhaliyə sahib olan, öz ordusuna və inzibati aparatına malik olan bir hakimə verilərdi. Xanlar, öz ərazilərini idarə edir, vergilər yığır, ədliyyəni həyata keçirir və hərbi işləri idarə edirdilər. Onların hakimiyyəti həm qanunlara, həm də adət-ənənələrə əsaslanırdı.
Lakin "Xan" titulu, hər zaman eyni mənaya malik deyildi. Bəzi hallarda, xanlar müstəqil hökmdarlar idilər, bəzi hallarda isə güclü bir imperiyanın vassal hökmdarları kimi çıxış edirdilər. Hətta bir xanlığın daxilində belə, xan titulu daşıyan şəxslərin səlahiyyətləri və hakimiyyətinin miqyası müxtəlif ola bilərdi. Bu fərqlər, əsasən, xanlığın ərazisinin ölçüsündən, iqtisadi gücündən və hərbi qüvvəsindən asılı idi.
Maraqlıdır ki, "Xan" titulu yalnız kişilərə deyil, bəzən qadınlara da verilərdi. Belə hallarda, qadın xanlar, adətən, hərbi və siyasi sahələrdə bacarıqlarını nümayiş etdirmiş, yaxud da qohumluq əlaqələri vasitəsilə hakimiyyətə gəlmişlər. Bu, Şərq cəmiyyətlərində qadınların ictimai həyatındakı rolunun mürəkkəbliyini və müxtəlifliyini göstərir.
Beləliklə, "Xan" titulu, sadəcə bir titul deyil, tarixin çoxşaxəli bir səhifəsidir. O, Orta əsrlər Şərqinin siyasi strukturunu, sosial münasibətlərini və hətta qadınların cəmiyyətdəki rolunu anlamaq üçün mühüm bir açardır.