Xırdalaşmaq felinin əsas mənası "balacalaşmaq", "kiçilmək" və "xırda olmaq"dır. Lüğətlərdəki bu qısa izah, sözün ifadə etdiyi incə nüansları tam əks etdirmir. Xırdalaşmaq sadəcə fiziki kiçilməkdən daha çox, bir varlığın, cismin və ya hətta hissin zəifləməsi, tükənməsi, əhəmiyyətsizləşməsi kimi də başa düşülə bilər. Mənfi bir kontekstdə istifadə edildikdə, əsasən zəifləmə, solğunlaşma və ya tənəzzül mənasını verir.
Misal olaraq verilən cümlədə ("Onun yuxusuzluqdan xırdalaşıb qızarmış gözləri dostlarının üzündə gəzir, elə bil onların qəlbinə nüfuz edirdi") xırdalaşmaq, yuxusuzluğun şəxsin fiziki görünüşünə və ruhi halına mənfi təsirini, yəni göz qırışlarının artması, gözün ölçüsünün dəyişməsindən daha çox, şəxsin tükənməsini, əsəbiliyini və hətta zəifliyini ifadə edir. Gözlər, sanki öz əhəmiyyətini itirmiş, solmuş, kiçilmiş kimi təsvir edilir. Bu, sadəcə fiziki kiçilmə deyil, bir hissin, burada yuxusuzluğun təsiri ilə insanın əhval-ruhiyyəsinin və canlılığının zəifləməsini göstərən poetik bir ifadədir.
Beləliklə, xırdalaşmaq sözünün mənasını daha genişləndirərək deyə bilərik ki, bu, fiziki kiçilmənin yanında, ruhi, əqli və ya hətta mənəvi tükənməni, zəifləməni, əhəmiyyətsizləşməni də ifadə edən çox mənalı və ifadəli bir sözdür. Kontekstə görə mənası dəyişə bilsə də, həmişə bir azalma, tənəzzül və ya zəifləmə hissi ilə əlaqələndirilir.