Xülaseyi-kəlam sözü ərəb mənşəli olub, hərfi tərcüməsi "sözün xülasəsi" deməkdir. Lüğətlərdə əsasən "xülasə" sözünün sinonimi kimi izah olunsa da, məna çalarları arasında incə fərqlər mövcuddur. "Xülasə" daha ümumi bir məna ifadə edərkən, "xülaseyi-kəlam" müəyyən bir hadisə və ya prosesin, uzun və ətraflı danışılmış mövzunun qısa və yığcam, nəticə yönümlü bir şəkildə təsvirini verir. Yəni, söhbətin, məsələnin, hekayənin əsas mahiyyətini qısaca, lakin dolğun şəkildə əks etdirir.
Misal olaraq, "Xülaseyi-kəlam, bu işin üstündən tamam üç il keçdi" cümləsində sözün vahidləşdirici, zamana aid bir xüsusiyyətini görürük. Uzun bir müddəti - üç ili - qısa bir ifadə ilə, nəticəni vurğulayaraq əks etdirir. Bu cümlədə "üç il keçdi" hadisəsi əvvəlki mürəkkəb proseslərin nəticəsidir və "xülaseyi-kəlam" bu nəticəyə diqqət çəkir.
Digər bir nümunə olaraq, "Xülaseyi-kəlam, camaat bir vaxt gözünü açdı, gördü ki, Xudayar..." cümləsində "Xudayar"ın görünməsi və ya əməlinin nəticəsi əvvəlki hadissələrin "xülaseyi-kəlam"ıdır. Bu hadisə əvvəlki proseslərin məntiqi davamı və nəticəsidir. Beləliklə, bu söz hekayənin kulminasiya nöqtəsinə, əsas hadisəyə işarə edir.
Beləliklə, "xülaseyi-kəlam" sadəcə "xülasə"nin sinonimi deyil, daha çox bir məsələnin yığcam, dolğun və nəticə yönümlü təsvirini vermək üçün istifadə olunan təsirli bir ifadədir. Sözün ədəbi üslubda istifadəsi yazıya incəlik və dərinlik qatır.