İllüziya (fr. illusion) - hisslərin, duyğuların və ya düşüncələrin gerçəkliyə uyğun gəlməməsi ilə səciyyələnən bir vəziyyətdir. Olmayan bir şeyi varmış kimi, yalançı bir gerçəklik kimi qəbul etmək, səhv və ya aldadıcı bir təsəvvürə sahib olmaq deməkdir. Bu, sadəcə bir səhv təsəvvürdən daha çox, duyğusal və psixoloji bir təcrübəni əhatə edir, insanı tamamilə əmin edir ki, qavradığı şey həqiqətən mövcuddur.
İllüziyanın əsas xüsusiyyəti onun subyektivliyidir. Bir şeyin illüziya olub-olmaması qavrayan şəxsin baxış bucağından, təcrübəsindən və gözləntilərindən asılıdır. Bir şəxs üçün illüziya olan şey, başqa bir şəxs üçün tam adi bir gerçəklik ola bilər. Məsələn, sehrbazlıqda illüziyalar tamaşaçılar tərəfindən gerçək hadisə kimi qəbul edilir, halbuki arxasında ustalıqla qurulmuş bir aldatma gizlənir.
İllüziyalar müxtəlif səbəblərdən yaranır. Bunlara optik aldanmalar, psixoloji faktorlar (məsələn, gözləntilər, qorxular, arzular), fiziki və ya psixi xəstəliklər, həmçinin yuxu, hipnoz və ya narkotik təsirləri daxildir. Məsələn, səhradə uzun müddət susuz qalan bir insanın sərdabada su görməsi, ya da qaranlıqda hərəkət edən bir kölgənin canavar kimi qəbul edilməsi illüziyanın aydın nümunələridir.
Sənət, xüsusilə də teatr və kino, illüziyadan geniş istifadə edir. Səhnə dekorasiyaları, işıqlandırma, səs effektləri və aktyorların performansı birlikdə gerçəklik illüziyasını yaradır. Bu illüziya tamaşaçıları tamamilə hekayəyə cəlb edir və onlarda müxtəlif duyğulara səbəb olur. Hətta rəssamlıqda da perspektiv və rənglərin düzgün istifadəsi realistik illüziya yaratmaqda əsas rol oynayır.
Beləliklə, illüziya sadəcə bir "səhv təsəvvür" deyil, daha kompleks və maraqlı bir fenomendir. Bu, insan qavrayışının, duyğularının və düşüncələrinin qarışığıdır və həm gerçəkliyi dərk etmək, həm də sənət əsərlərini yaratmaqda əhəmiyyətli rol oynayır.