Kotancıq sözü Azərbaycan dilində əsasən kənd təsərrüfatı alətləri ilə bağlı istifadə olunan bir termindir. Lüğətlərdəki qısa izahı – "kotanın qabağında torpağı kəsib çevirməyə kömək edən hissəcik" – həqiqəti əks etdirir, lakin sözün əsl mahiyyətini tam olaraq açmır.
Əslində kotancıq, kotanın ön hissəsində yerləşən və torpağın şumlanması prosesində mühüm rol oynayan, iti uclu, metal və ya taxtadan hazırlanmış bir hissədir. Torpağı kəsmək və çevirmək üçün kotanın əsas işçi elementi olan kotancıq, özünün xüsusi forması və dizaynı ilə torpağın müxtəlif növlərinə uyğunlaşdırılır. Onun kəsici kənarlarının iti olması və torpaqla təmas səthinin düzgün olması şumun keyfiyyətinə birbaşa təsir edir.
Kotancığın forması, ölçüsü və materialı istifadə olunan kotan növündən, torpağın növündən və şumun dərinliyindən asılı olaraq dəyişir. Məsələn, ağır torpaqlar üçün daha möhkəm və iti kotancıqlar, yüngül torpaqlar üçün isə daha yüngül və nazik kotancıqlar istifadə olunur. Taxta kotancıqlar daha əvvəl istifadə olunsa da, müasir kənd təsərrüfatında əsasən metal kotancıqlar üstünlük təşkil edir. Çünki metal kotancıqlar daha davamlı və iti olur, bu da daha səmərəli şumlama təmin edir.
Kotancığın düzgün işləməsi şum prosesinin effektivliyini və məhsuldarlığını birbaşa təsir edir. Küt və ya zədələnmiş bir kotancıq torpağı düzgün şəkildə kəsə və çevirə bilməz, bu da bitki yetişdirməyə mənfi təsir göstərərək məhsuldarlığı azaldır. Ona görə də, kənd təsərrüfatında kotancığın vəziyyətinə və itiliyinin qorunmasına xüsusi diqqət yetirilir.
Beləliklə, kotancıq sadəcə bir “hissəcik” deyil, əslində kənd təsərrüfatının əsas alətlərindən olan kotanın ən vacib və əmək tutumlu hissəsidir. Onun düzgün işləməsi yüksək məhsuldarlıq və sürətli şumlama üçün vacib şərtdir.