Kölə termini, tarixin qaranlıq səhifələrini əks etdirən, insan ləyaqətinin tapdanıldığı bir sosial-iqtisadi sistemin məhsuludur. Quldarlıq və feodalizm dövründə kölə, öz azadlığı, hüquqları və hətta öz bədəninin sahibi olmayan, tamamilə başqasının – sahibkarın – mülkiyyəti olan bir insandı.
Kölənin vəziyyəti, insanlığa zidd olaraq, fiziki və mənəvi şəkildə ağır əzablar çəkməklə xarakterizə olunurdu. Onlar istehsal vasitələrindən tamamilə məhrum idilər, həyatlarının bütün aspektləri sahibkar tərəfindən müəyyən olunurdu. Əmək, yemək, yaşayış yeri, hətta ailə həyatı belə, kölənin öz iradəsindən kənarda, sahibkarın qərarlarına bağlı idi. Kölənin hər hansı bir müqaviməti, şiddətlə, hətta ölümcül cəza ilə nəticələnə bilərdi.
Köləlik yalnız fiziki əmək istismarı deyil, eyni zamanda insan ləyaqətinin dəhşətli bir pozulması idi. Kölələr insan kimi deyil, mal kimi qəbul olunur, alınıb-satılır, miras qalırdı. Onların şəxsiyyəti, hislər, arzular, və insan kimi fundamental hüquqları tamamilə nəzərə alınmırdı. Tarix boyu müxtəlif mədəniyyətlərdə köləlik fərqli formalarda mövcud olmuş, lakin ümumi mahiyyət etibarilə insan azadlığının, ləyaqətinin və hüquqlarının məhv edilməsi prinsipinə əsaslanmışdır.
Bu gün köləlik rəsmi olaraq ləğv edilmiş olsa da, müasir dünyada da müxtəlif formalarda köləliyin davam etdiyi təəssüf doğurur. Məcburi əmək, insan ticarəti və digər istismar formaları, tarixin bu qaranlıq səhifəsinin köləliyinin davam etdiyini göstərir. Köləlik haqqında məlumatlı olmaq və onun qarşısının alınması üçün çalışmaq, insan ləyaqətinə hörmətin və insan hüquqlarının qorunmasının vacibliyini bir daha vurğulayır.