Köləlik, tarixin qaranlıq səhifələrindən biri olan, insan ləyaqətini alçaldan və insan hüquqlarının kobudcasına pozulması ilə nəticələnən bir sosial-iqtisadi sistemdir. Bu sistemdə bəzi insanlar, digər insanlara mülk kimi sahib olunan, iradə azadlığından məhrum edilmiş və sahiblərinin istəyinə tabe olan varlıqlar kimi qəbul edilirdi. Köləlik müxtəlif formalarda və müxtəlif səbəblərdən yaranmışdır: müharibələr nəticəsində əsir düşənlərin kölə edilməsi, borc ödəmək üçün köləlikə satılma, və ya sadəcə olaraq anadan kölə doğulma.
Köləlik, sadəcə bir "qulluq" vəziyyəti olaraq təsvir edilməkdən daha çoxdur. O, insanın fiziki, əqli və emosional azadlığının tamamilə məhv edilməsini, insanlıq şərəfinin tapdalanmasını və ədalətsiz, amansız istismarı əhatə edirdi. Kölələr, sahiblərinin istəyi ilə istənilən işlə məşğul olmağa məcbur edilir, fiziki cəza və zorakılığa məruz qalırdı. Onların həyatı, özəl həyatı, ailələri, hətta öz adları belə sahiblərinin ixtiyarında idi. Köləlik, qorxu, ümidsizlik və dəhşət dolu bir həyat tərzi idi.
Azərbaycan ədəbiyyatında da köləlik mövzusu öz əksini tapmışdır. Misal olaraq, verilən misrada ("Bəxtiyar arzular elə bir dünya; Ağalıq, köləlik olmasın orda") ideal bir cəmiyyətin təsviri verilir ki, orada ağalıq və köləlik kimi ədalətsiz sistemlər yoxdur. Bu, köləliyin nə dərəcədə insanlığa zidd bir hadisə olduğunu və insanların bu sistemdən azad olma arzusunu ifadə edir.
Bu gün köləlik rəsmən ləğv edilmiş olsa da, müasir dövrdə də müxtəlif formalarda özünü göstərən müasir köləlik formaları mövcuddur. Məcburi əmək, insan alveri, uşaq əməyi kimi hadisələr, əslində, köləliyin müasir təzahürləridir. Bu səbəbdən də, köləliyin tarixi və onun müasir formaları haqqında maariflənmək, bu bəşəri fəlakətin qarşısını almaq üçün çox vacibdir.