Qaragüruhçu sözü, Azərbaycan dilinin tarixi kontekstində, çar Rusiyası dövrünün ictimai-siyasi həyatına aid mühüm bir termindir. Sadəcə "silahlı talançı bandaların iştirakçısı" kimi tərif etmək, bu terminin mürəkkəb mənasını tam əks etdirmir.
Qaragüruhçular, əsasən, çar hökumətinin siyasi əleyhdarları olan, irticaçı və padşahpərəst ideologiyaları müdafiə edən silahlı dəstələrin üzvləri idilər. Onların fəaliyyəti, sadəcə talançılıqla məhdudlaşmırdı; siyasi qarşıdurmaların, inqilabi hərəkatlara qarşı repressiyaların aktiv iştirakçıları idilər. Bu baxımdan, onlar yalnız cinayətkar deyil, həm də siyasi alətdən istifadə edən, hakimiyyətin dəstəklədiyi və ya onunla əlaqəli olan qüvvələr kimi dəyərləndirilməlidirlər.
Qaragüruhçuların tərkibi müxtəlif sosial təbəqələrdən olan insanları əhatə edirdi. Onların motivləri də müxtəlif ola bilərdi: maddi sərvət əldə etmək istəyi, siyasi inamları, vətənə bağlılıq, qisas almaq və ya sadəcə qarışıqlıqdan faydalanmaq kimi.
Tarixi mənbələrə əsasən, Qaragüruhçuların fəaliyyəti xalq arasında qorxu və narahatlıq yaratmış, cəmiyyətdə qanunsuzluq və xaos hökm sürmüşdür. Onlar çar rejiminin siyasi rəqiblərinə qarşı zorakılıq tətbiq edərək, onun möhkəmlənməsinə kömək etmişlər.
Beləliklə, "Qaragüruhçu" termini, çar Rusiyası dövrünün siyasi-ictimai həyatının qaranlıq səhifələrini əks etdirən, tarixi kontekstdə anlaşılan mürəkkəb bir anlayışdır. Onları sadəcə talançı kimi təsvir etmək, onların siyasi mahiyyətini və tarixi rolunu tam əhatə etmir.