Qaranlıqlanmaq sözü, "qaranlıqlaşmaq" sözünün sinonimi olaraq Azərbaycan dilində işlənir və əsasən işıq azalması, ətraf mühitin qaranlığa qərq olması mənasını verir. Lakin "qaranlıqlaşmaq"dan fərqli olaraq, "qaranlıqlanmaq" daha tədricən, daha hamar bir prosesi ifadə edir. Sözün kökünə nəzər salsaq, "-lanmaq" şəkilçisinin əlavə etdiyi məna dəyişikliyi bunu daha aydın göstərir. "Qaranlıq" əsasında meydana gələn bu söz, qaranlığın tədricən artmasını, bir növ "qaranlığa bürünmə" prosesini ifadə edir.
Misal olaraq, verilən cümlədə ("Axşam saat 10-da lampalar yanır, üfüqlər get-gedə qaranlıqlanır. M.S.Ordubadi") "qaranlıqlanmaq" sözü gün batdıqdan sonra üfüqlərin yavaş-yavaş qaranlığa qərq olmasını, işığın tədricən azalmasını və qaranlığın genişlənməsini təsvir edir. Bu proses "qaranlıqlaşmaq" sözü ilə də ifadə oluna bilər, lakin "qaranlıqlanmaq" sözü burada daha poetik və təsviri bir dil istifadəsini əks etdirir. "Get-gedə" zərfi də bu tədricənliyi daha da vurğulayır.
Ümumiyyətlə, "qaranlıqlanmaq" sözü, yalnız fiziki məkanın qaranlığa qərq olmasını deyil, həm də məcazi mənada ruhun, düşüncələrin, ümidlərin qaranlığa bürünməsini də ifadə edə bilər. Bu mənada istifadə edildikdə, söz daha dərin bir emosional yük daşıyır və qaranlığın mənfi, kədərli, ümidsiz bir vəziyyəti simvolizə etdiyini göstərir. Məsələn, "Ürəyi qaranlıqlanırdı" kimi bir ifadədə bu məcazi istifadəni müşahidə etmək olar.