Qartlaşma: "Qartlaşmaq" felindən törəmiş isimdir. Sadəcə yaşın artması ilə əlaqədar bioloji dəyişiklikləri deyil, daha geniş bir kontekstdə yaşlanma prosesini əhatə edən mürəkkəb bir anlayışdır. Bu proses təkcə fiziki görünüşdəki dəyişiklikləri (saçların ağarması, dərinin qırışması, əzələ kütləsinin azalması və s.) deyil, eyni zamanda, psixoloji, sosial və fizioloji dəyişiklikləri də özündə birləşdirir.
Fiziki qartlaşma, hüceyrə səviyyəsində baş verən biokimyəvi proseslərlə bağlıdır. DNT-nin zədələnməsi, oksidləşdirici stress, telomerlərin qısalması kimi amillər hüceyrələrin funksiyalarının pozulmasına və orqanizmin ümumi fəaliyyətinin azalmasına səbəb olur. Bu proses qaçılmaz olsa da, sağlam həyat tərzi, düzgün qidalanma və müntəzəm fiziki aktivliklə yavaşlatmaq mümkündür.
Psixoloji qartlaşma isə şəxsiyyətin inkişafı, təcrübə toplaması, dəyişən həyat şərtlərinə uyğunlaşma prosesləri ilə bağlıdır. Yaşla bərabər bəzi bilişsel funksiyaların zəifləməsi müşahidə oluna bilsə də, müdriklik, həyat təcrübəsi, özünəinam kimi keyfiyyətlər inkişaf edə bilər. Əlbəttə, bu proses fərdi fərqlərə görə dəyişir və xarici amillərdən də asılıdır.
Sosial qartlaşma cəmiyyətdəki rolun və statusun dəyişməsi, sosial əlaqələrin zəifləməsi və ya yeni əlaqələrin qurulmasında çətinliklərlə əlaqədardır. Təqaüdə çıxmaq, iş yerini dəyişmək, yaxınlarının itirilməsi kimi hadisələr sosial qartlaşmanın təzahürü ola bilər. Ancaq aktiv sosial həyat, yeni hobbilər və maraqlar sosial təcriddən qorunmağa və yaşlılığın keyfiyyətli keçirilməsinə kömək edir.
Qartlaşma prosesi çoxşaxəli və fərdi xüsusiyyətlərə malikdir. Bu prosesi anlamaq və ona uyğunlaşmaq həm fərdi, həm də cəmiyyət səviyyəsində önəmlidir. Sağlam qartlaşma üçün sağlam həyat tərzi, müsbət münasibət, aktiv sosial həyat və davamlı öyrənmə vacibdir.