Qeyri-məcburilik, bir əməlin, vəzifənin və ya davranışın məcburi olmaması, istənilən halda yerinə yetirilməsinin zəruri olmaması deməkdir. Bu, fərdin öz seçimini, istəyini və iradəsini sərbəst şəkildə ifadə etməsi imkanını təmin edir. Qeyri-məcburilik, azadlıq və müstəqilliyin əsas göstəricilərindən biridir.
Qeyri-məcburilik anlayışı müxtəlif sahələrdə fərqli mənalar kəsb edə bilir. Hüquqda, məsələn, qeyri-məcburi bir müqavilə tərəflərin razılığı əsasında bağlanır və tərəflərin heç biri məcbur edilmədən öz istəyi ilə iştirak edir. Etika sahəsində qeyri-məcburilik, vicdan azadlığını, özünəməxsusluğun qorunmasını və şəxsi seçimin hörmətini əks etdirir. Siyasi kontekstdə isə qeyri-məcburilik, demokratik prinsiplərin əsasını təşkil edir; vətəndaşların öz hökumətini seçmək, fikirlərini ifadə etmək və sərbəst toplaşmaq kimi hüquqlarını təmin edir.
Qeyri-məcburiliyin əksi, məcburilikdir. Məcburilik isə bir əməlin, vəzifənin və ya davranışın zorlama, təzyiq və ya qorxu altında yerinə yetirilməsini nəzərdə tutur. Bu, fərdin azad iradəsini məhdudlaşdırır və onun seçimlərini məhdudlaşdırır. Qeyri-məcburilik ilə məcburilik arasındakı fərq, fərdin seçmə azadlığının varlığı və ya olmaması ilə müəyyən olunur.
Tarix boyu insan cəmiyyətləri qeyri-məcburiliyin əhəmiyyətini fərqli dərəcələrdə dərk etmişdir. Bəzi cəmiyyətlərdə qeyri-məcburilik yüksək qiymətləndirilərək qanunlarla qorunmuş, digərlərində isə məhdudlaşdırılmışdır. Müasir demokratik cəmiyyətlər şəxsi azadlıq və qeyri-məcburiliyi cəmiyyətin sağlam inkişafı üçün vacib şərt kimi qəbul edirlər.