Qeyri-məcburi sifəti, əsasən "məcbur edilməmiş", "öz istəyi ilə olan", "könüllü" mənalarını ifadə edir. Bu söz, bir işin, vəzifənin və ya əməlin yerinə yetirilməsinin zərurət olmadığını, şəxsin öz sərbəst iradəsi ilə həmin işə girişdiyini bildirir. Məcburiyyətin əksinə olaraq, qeyri-məcburilik özgürlük və seçim imkanı deməkdir.
Misal olaraq, "qeyri-məcburi dərs" ifadəsi, şagirdin iştirakının məcburi olmadığını, istəyə bağlı olduğunu göstərir. Bu, əlavə dərslər, kurslar və ya maraq dairəsinə uyğun seçilmiş fənlər üçün istifadə oluna bilər. Həmçinin, könüllü işlərdə, həvəskar fəaliyyətlərdə və sərbəst vaxt təşkilatlarında da "qeyri-məcburi" anlayışı tez-tez rast gəlinir.
Ədəbiyyatda və gündəlik nitqdə bu sözün istifadəsi, məcburiyyətin olmaması ilə yanaşı, həmçinin bir işin yüngüllüyünü, rahatlığını və sərbəstliyini vurğulamaq üçün də istifadə olunur. "Qeyri-məcburi əlaqələr", "qeyri-məcburi səyahət" kimi ifadələr, planlaşdırılmış və məcburi olanlardan fərqli olaraq, daha rahat və sərbəst bir atmosferi ifadə edir.
Etimoloji baxımdan, "qeyri-məcburi" sözü "qeyri-" (deyil, olmayan) və "məcburi" (məcbur edilən) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. "Məcburi" sözünün kökü isə "məcbur" felindən gəlir və zorlama, təzyiq, zərurət mənalarını ifadə edir. Beləliklə, "qeyri-məcburi" sözü, bu zərurətin, zorlamanın olmamasını təsvir edir.