Qneys (alm. Gneis) - Yüksək dərəcədə metamorfizmə uğramış, şistli və ya bantlı toxumalı bir metamorfik süxurdur. Adətən qranitə bənzəyir, lakin minerallarının tənzimlənməsi daha yönlü və paraleldir, bu da ona xarakterik şistli toxuma verir. Yəni, qneysdəki mineral dənələri təsadüfi deyil, təbəqələr şəklində düzülmüşdür. Bu təbəqələr, əvvəlki süxurların təzyiq və istidən təsirlənərək deformasiyaya uğraması nəticəsində əmələ gəlir.
Qneysin tərkibi olduqca müxtəlifdir, lakin əsasən feldispat, kvarts və mika minerallarından ibarətdir. Bu mineralların nisbəti və növləri qneysin növünü müəyyənləşdirir. Məsələn, biotit qneysi biotit mikasından, muskovit qneysi isə muskovit mikasından zəngindir. Qneysdə həmçinin amfibol, piroksen və digər minerallar da rast gəlinir. Onların rəngi və miqdarı da qneysin görünüşünü müəyyən edir – açıq rəngli (ağ, çəhrayı) və ya tünd rəngli (qara, qəhvəyi) ola bilər.
Qneysin yaranması üçün uzun müddət davam edən yüksək təzyiq və temperatur şəraiti lazımdır. Bu proseslər adətən tektonik plataların toqquşması nəticəsində baş verir. Qədim metaforik süxur olması da məhz bu proseslə əlaqədardır; çünki qneysin əmələ gəlməsi üçün milyonlarla il lazımdır və yer qabığının dərinliklərində baş verir. Sonradan tektonik qüvvələr nəticəsində Yer səthinə çıxarılır.
Qneysin insan həyatında da müxtəlif tətbiqləri var. Məsələn, tikintidə bəzək materialı, yol örtüyünün hazırlanmasında və digər sənaye sahələrində istifadə olunur. Qneysin davamlılığı və gözəl görünüşü onu memarlıqda populyar edir. Lakin qneysin emalı digər süxurlara nisbətən daha çətindir.
Ümumiyyətlə, qneys yer kürəsinin geoloji tarixini anlamaq üçün vacib bir süxurdur. Onun tərkibi və toxuması əvvəlki geoloji hadisələr haqqında qiymətli məlumatlar verir. Beləliklə, qneys sadəcə bir süxur deyil, geoloji keçmişin sirlərini özündə əks etdirən əsrarəngiz bir təbiət hadisəsidir.