Qulam sözü qədim Azərbaycan dilində, əsasən də feodal dövründə geniş yayılmış bir termin olub. Müasir Azərbaycan dilində istifadəsində məhdudiyyət olsa da, tarixi kontekstini anlamaq üçün əhəmiyyətlidir. Lüğətlərdə əsasən "qul, kölə, nökər, xidmətçi (oğlan)" kimi təriflənir.
Lakin bu tərif tam mənzərəni əks etdirmir. "Qulam" sadəcə qul və ya kölə olmaqdan daha çox, müəyyən bir iyerarxiya daxilində, əsasən də varlı və nüfuzlu ailələrin xidmətində çalışan bir şəxsi ifadə edirdi. Onlar yalnız fiziki işlərlə məşğul olmur, eyni zamanda ev işləri, xidmət və hətta bəzi hallarda sahibinin uşaqlarının tərbiyəsi ilə də məşğul olurdular. Beləliklə, "nökər" və "xidmətçi" ifadələri onların vəzifələrini daha dolğun şəkildə əks etdirir, lakin "qul" və "kölə" sözləri onların hüquqi statusunu daha yaxşı ifadə edir.
Əsas fərq ondan ibarətdir ki, "qul" və "kölə" sözləri mülkiyyət əşyası kimi tamamilə sahibinin ixtiyarında olan şəxsləri ifadə edir, "qulam" isə daha çox sahibinə bağlı və ona xidmət edən, lakin müəyyən dərəcədə azadlığa malik olan bir şəxsi bildirir. Bu fərq, tarixi kontekstdən və konkret vəziyyətdən asılı olaraq dəyişə bilərdi.
Misal olaraq, verilən nümunədə ("Bir neçə dəqiqə keçəndən sonra qulamlar İlyası aralığa alıb gətirdilər") "qulamlar"ın İlyasın ətrafına toplaşaraq onu gətirmələri, onların yalnız əmr yerinə yetirən passiv fərdlər olmadığını, bəzi dərəcədə öz iradələrinə malik olduqlarını göstərir. Bu, onların sadəcə "qul" və ya "kölə" olmaqdan daha mürəkkəb bir statusa malik olduğunu düşünməyə əsas verir.
Beləliklə, "qulam" sözünün mənasını tam anlamaq üçün yalnız lüğətlərdə verilən qısa təriflərə deyil, həm də tarixi kontekstdə onun istifadəsinə diqqət yetirmək lazımdır.