Lokomotiv [fr. locomotive] — dəmir yolu xətləri üzərində hərəkət edən və vaqonları, qatarları dartaraq hərəkətə gətirən güclü mexaniki vasitədir. Bu, sadəcə bir maşın deyil, sənaye inqilabının simvollarından biri, texnoloji tərəqqinin əyani nümayişidir. İnsanlığın nəqliyyat sahəsindəki ən böyük nailiyyətlərindən biri olan lokomotiv, yük və sərnişin daşımalarında əvəzsiz rol oynamış, məsafələri qısaltmış və ticarət-iqtisadi əlaqələri genişləndirmişdir.
Lokomotivin tarixi buxar maşınının ixtirası ilə sıx bağlıdır. İlk buxarlı lokomotivlər nisbətən zəif gücə malik idi və texniki problemlərlə üzləşirdilər. Ancaq texnologiyanın inkişafı ilə lokomotivlər daha güclü, daha sürətli və etibarlı hal almışdır. Buxar lokomotivlərinin yerini daha effektiv olan dizelel və elektrik lokomotivləri tutmuşdur. Dizelel lokomotivlərdə dizeli mühərrik, elektrik lokomotivlərdə isə elektrik mühərriki istifadə olunur. Bu müasir lokomotivlər daha yüksək sürət, daha yüksək yükdaşıma qabiliyyəti və daha az ətraf mühitə zərər vermək kimi üstünlüklərə malikdir.
Lokomotivlər müxtəlif növlərə ayrılır: yük lokomotivləri, sərnişin lokomotivləri, manevr lokomotivləri və s. Hər bir növ müəyyən tələblərə uyğun olaraq dizayn edilir və istehsal olunur. Məsələn, yük lokomotivləri daha çox gücə, sərnişin lokomotivləri isə daha yüksək sürətə malikdir. Manevr lokomotivləri isə əsasən stansiyalarda və dəmir yolu anbarlarında vaqonların yerini dəyişmək üçün istifadə olunur.
Bu gün lokomotivlər müasir texnologiyalar ilə təchiz olunur: avtomatik idarəetmə sistemləri, GPS naviqasiya sistemləri, məsafədən diaqnostika sistemləri və s. Bu sistemlər lokomotivlərin işini daha təhlükəsiz və səmərəli edir. Gələcəkdə isə lokomotivlərin dizaynı və iş prinsipləri daha da təkmilləşəcək, daha ekoloji cəhətdən təmiz və daha avtomatlaşdırılmış lokomotivlər yaradılacaqdır.