Metamorfoz (yun. μεταμόρφωσις - metamorphosis) termini əsasən biologiya elmində canlıların inkişafı zamanı formalarının və quruluşlarının əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsini ifadə edir. Bu, sadəcə olaraq ölçünün artması deyil, bədənin strukturunda, orqanlarının funksiyalarında və hətta həyat tərzinin dəyişməsində özünü göstərən əsaslı bir transformasiyadır.
Məsələn, kəpənəyin inkişaf mərhələləri (yumurta, sürfə, pupa, kəpənək) metamorfozun ən bariz nümunəsidir. Sürfə mərhələsində bitki ilə qidalanan və tamamilə fərqli bir anatomiyaya sahib olan tırtıl, pupa mərhələsindən sonra uçan, çiçək nektarı ilə qidalanan və tamamilə fərqli bir həyat tərzi sürən kəpənəyə çevrilir. Bu dəyişiklik yalnız görünüşdə deyil, həm də fizioloji və davranış xüsusiyyətlərində əks olunur.
Lakin "metamorfoz" anlayışı yalnız biologiya ilə məhdudlaşmır. Ədəbiyyatda və incəsənətdə də bu termin insanın daxili və xarici dəyişimlərini, mənəvi inkişafını, fərqli bir varlığa çevrilməsini ifadə etmək üçün istifadə olunur. Bir insanın həyatında baş verən əhəmiyyətli hadisələr, yeni təcrübələr, qazanılan biliklər və yaşadığı travmalar onu əvvəlkindən fərqli bir şəxsiyyətə çevirə bilər, bu da bir növ “metamorfoz”dur.
Mitologiya və əfsanələrdə də metamorfoz geniş yer tutur. Tanrılar və insanlar müxtəlif heyvanlara, bitkilərə və ya cansız əşyalara çevrilmələri haqqında hekayələr metamorfozun ədəbi və mifoloji təcəssümünə nümunədir. Bu hekayələr insanın təbiətin qüvvələri qarşısında acizliyini, təbiətin sirrini və gücünü, eləcə də insan həyatının dəyişkənliyini ifadə edir.
Beləliklə, "metamorfoz" anlayışı geniş mənada həm bioloji prosesləri, həm də insanın daxili və xarici dünyasında baş verən dəyişiklikləri, transformasiyaları əhatə edən çoxşaxəli və maraqlı bir termindir.