Məxləs sözü ərəb mənşəli olub (مخلص - muxlis), "təmizlənmiş", "saflaşdırılmış", "xalis", "sözün qısası", "xülasə" kimi mənaları əhatə edir. Lüğətlərdə daha çox "müxtəsər", "xülasə" mənaları ilə izah olunsa da, əslində daha geniş bir semantik sahəyə malikdir. Sözün kökünə nəzər salsaq, "xalis" mənası ön plana çıxır. Yəni, bir şeyin əsasını, mahiyyətini, ən vacib hissəsini ifadə edir. Bu mənada, "məxləs" sadəcə qısaltma deyil, həm də əsas məqamın, əsas fikrin ifadəsi deməkdir.
Misal üçün, "Məktubun məxləsini söylə" deyəndə, məktubun bütün məzmununu deyil, ən əhəmiyyətli hissəsini, əsas ideyanı nəzərdə tuturuq. Bu mənada, "məxləs" "esans", "mahiyyət" kimi anlayışlarla da sinonim ola bilər. Həmçinin, ədəbiyyatda təxəllüs, təşəbbüs kimi mənalarda da işlənə bilər, lakin bu, daha çox köhnəlmiş bir istifadədir.
Verdiyiniz nümunə cümləsində ("Məxləs, Nəbigil Qazangöldə Xocahan bəylərini tamam şil-küt eləyib qovladılar") "məxləs" sözü, bəlkə də, hadısənin qısa və kəskin xülasəsini ifadə edir. Yəni, burada "qısaca desək", "bir sözlə", "nəticədə" kimi mənalar da nəzərdə tutula bilər. Sözün bu kontekstdə istifadəsi, "xülasə" mənasına daha yaxındır. Ancaq əsərin ümumi kontekstini bilmədən, "məxləs" sözünün bu cümlədəki tam mənasını dəqiq müəyyənləşdirmək çətindir.
Ümumiləşdirərək demək olar ki, "məxləs" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilir. Lakin hər halda, "xalis", "saf", "əsas", "mahiyyət", "qısa", "xülasə" kimi mənaları əhatə edən geniş bir semantik spektrə malikdir.