Təxəllüs (ər. təxəllüs – özünü gizlətmək, pərdələmək) – ədəbiyyat, incəsənət və digər sahələrdə fəaliyyət göstərən şəxslərin əsl adlarının əvəzinə işlətdikləri, adətən söz oyunlarına, metaforaya və ya müəyyən məna ifadəsinə əsaslanan, qondarma ad. Bu adlar, yaradıcının özünü tamamilə ifadə etməsinə, oxucu ilə daha sıx əlaqə qurmasına və ya hər hansı bir mədəni-tarixi kontekstdə müəyyən bir imic yaratmasına imkan verir. Ədəbiyyatda təxəllüsün işlədilməsi tarixi köklərə malikdir və müxtəlif mədəniyyətlərdə fərqli səbəblərdən istifadə olunmuşdur. Məsələn, təxəllüs yaradıcının özünü gizlətmək, siyasi səbəblərdən öz kimliyini qorumaq və ya oxucuda müəyyən bir təəssürat yaratmaq məqsədi daşıya bilər.
Təxəllüs yalnız yazıçı və rəssamlar üçün deyil, həmçinin musiqiçilər, aktyorlar və digər sənətkarlar üçün də istifadə oluna bilər. Bəzən təxəllüs yaradıcının əsərinin mövzusuna, stilinə və ya şəxsiyyətinin müəyyən cəhətlərinə işarə edə bilər. Məsələn, Nəsimi kimi şairlər öz təxəllüslərini poetik yaradıcılıqlarının mahiyyətinin ifadəsi kimi seçmişlər. Təxəllüsün seçilməsi yaradıcının özünütəsdiqinin, özünəməxsusluğunun və sənətkarlıq fəlsəfəsinin göstəricisidir.
Müxtəlif cümlələrdə təxəllüs sözünün necə işlədilməsinə misallar:
- "XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri olan Mir Cəlalın əsl adı Mir Cəlal Paşayev, təxəllüsü isə Mir Cəlal idi." (Burada təxəllüs əsl adla müqayisədə verilir.)
- "O, şeirlərini "Xəyal" təxəllüsü ilə yazaraq, oxucuların qəlbinə yol tapdı." (Burada təxəllüs yaradıcılıq fəaliyyəti ilə bağlıdır.)
- "Füzuli təxəllüsünü qəbul etmiş şairin əsərləri dünya ədəbiyyatında özünəməxsus yer tutur." (Burada təxəllüs şairin yaradıcılığı ilə birbaşa bağlıdır.)
Beləliklə, təxəllüs sadəcə qondarma ad deyil, yaradıcının özünü ifadə etmək, özünəməxsusluğunu vurğulamaq və əsərlərinə xüsusi bir imza vermək üçün seçdiyi simvolik bir addır.