Məlul (ər. مَلُول - malūl) sözü əsasən sifət və zərf kimi işlənir. Lüğətlərdə verilən "məlallı, qəmgin, məyus, məhzun; bezgin, usanmış" tərifləri sözün əsas mənalarını əhatə edir, lakin tam mənzərəni vermək üçün daha geniş izah tələb olunur.
Məlul sözünün əsasında qəm, kədər, üzüntü, bezginlik və yorulma hissləri dayanır. Bu hisslər yalnız ruh halını deyil, həm də xarici görünüşü əks etdirə bilər. Məsələn, "məlul görkəm" ifadəsi insanın üzüntülü, solğun, cansız görünüşünü təsvir edir. Söz, dərin və davamlı bir üzüntüdən, həyatdan bezmişlikdən və ya uzun müddət davam edən bir yorğunluqdan qaynaqlanan bir vəziyyəti ifadə edir. Sadəcə bir anlıq kədər deyil, daha dərin və uzunmüddətli bir ruh halını əks etdirir.
Məlul sözünün işlənməsinə dair nümunələr:
- "Məlul gözləri ilə pəncərəyə baxırdı." (burada məlul, şəxsin üzüntülü, kədərli baxışlarını ifadə edir)
- "Səhər yuxusundan məlul oyanmışdı." (burada məlul, yorğunluğu və səhər yuxusundan qalxmağa həvəssizliyi bildirir)
- "Uzun səfərdən məlul qayıtdı." (burada məlul, sənərin yorğunluğunu, səfərdən bezmişliyini ifadə edir)
- "Məlul bir səslə danışdı." (burada məlul, səsin tonunu, ümidsizliyi və cansızlığı ifadə edir)
Verdiyiniz misal cümləsində ("Bülbül, neçin, xəzani-sitəmindən məlulsən? Gəl baxgilən, bənim göz...") məlul sözü, bülbülün payızın kədərli əhvalından təsirlənərək üzüntülü və kədərli olduğunu ifadə edir. Burada məlul, təbiətin vəziyyətindən təsirlənmiş bir varlığın duyğusal halını təsvir edir.