Mərhəm sözü Azərbaycan dilində geniş məna çalarlarına malik bir sözdür. Əsasən "dərdə, yaraya çəkilən, sağaldıcı təsir göstərən vasitə" mənasını ifadə edir. Lüğətlərdəki "bax məlhəm" ifadəsi mərhəmin məlhəmlə sinonim olduğunu, yəni xarici zədələrin müalicəsində istifadə olunan bir növ dərman məhsulu olduğunu göstərir. Ancaq mərhəmin tətbiqi yalnız fiziki yaralarla məhdudlaşmır. O, həm də ruhi dərdlərə, əzablara, kədərlərə qarşı təsəlli, rahatlıq, müalicə mənasında da işlənir.
Füzuli misalında olduğu kimi, "bu dərdə mərhəm" ifadəsi bir problemin həllini, çıxış yolunu ifadə edir. Dərd və ya xəstəlik nə qədər ağır olursa olsun, ona mərhəm tapmaq mümkün olduğunu vurğulayır. Misalın ikinci hissəsində isə mərhəmin müvəqqəti təsiri, yaranın müalicə olunması, lakin sağalma halının davamlı olmaması vurğulanır ("Mərhəm olurdu, sağalırdı yara; Əldə qalırdı yenə can sağbasağ"). Bu isə mərhəmin həm müalicəvi, həm də müvəqqəti təsir göstərən bir vasitə olduğunu göstərir. Burada mərhəm həm fiziki, həm də ruhi anlamda işlənə bilər. Yaranın sağalması fiziki, can sağlığı isə ruhi sağlamlıq deməkdir.
Etimoloji baxımdan, mərhəm sözünün kökü ərəb dilindədir. "Rəhm" sözündən törəmişdir və "şəfqət, mərhəmət, rəhmlilik" mənalarını da ehtiva edir. Bu da sözün dərin mənasını daha aydın şəkildə ifadə edir. Mərhəm yalnız fiziki müalicə deyil, həm də ruhi təsəlli, dəstək, şəfqət, mərhəmət deməkdir. Beləliklə, mərhəm sözü geniş semantik sahəyə malik çoxmənalı bir sözdür.
Mərhəm sözünün cümlədə işlənməsinə bir neçə nümunə:
- Yaranın üstünə məlhəm, yəni mərhəm sürdüm.
- Onun hüzünlü sözləri mənim üçün ən böyük mərhəm oldu.
- Bu ağır itkidən sonra ailə üçün yeganə mərhəm övladlarının dəstəyi oldu.
- Həkim yaranın tez sağalması üçün xüsusi bir mərhəm təyin etdi.
Gördüyümüz kimi, mərhəm sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalarda işlənə bilər, ancaq əsas mahiyyəti – sağaltma, rahatlatma – dəyişməz qalır.