Mücahid (ər. مجاهد - mujāhid) sözü ərəb mənşəlidir və "mücadilə aparan", "cəhd göstərən", "mübarizə edən" mənalarını verir. Əsas kökü olan "cahada" (جهد) sözü isə "cəhd", "səy", "mübarizə" mənalarını bildirir. Mücahid isə bu kökdən törəmiş fəal iştirakçıya aid bir isimdir.
Tarixi kontekstə nəzər salsaq, "mücahid" termini əsasən dini və ya milli azadlıq hərəkatlarında fəal iştirak edən şəxslər üçün istifadə olunmuşdur. İran kontekstində, qeyd edildiyi kimi, azadlıq hərəkatlarında iştirak edən şəxslərə verilən bir addır. Bu, yalnız İranla məhdudlaşmayan geniş bir məna kəsb edir və müxtəlif tarixi dövrlərdə, müxtəlif coğrafiyalarda, müxtəlif ideologiyalara bağlı mübarizlər üçün istifadə edilə bilər.
Lüğətdəki "fədai, üsyançı" tərifi mücahidin mənasını qismən əks etdirir, lakin onun tam həcmini əhatə etmir. Çünki "mücahid" sadəcə "fədai" və ya "üsyançı" olmaqdan daha geniş bir anlayışdır. "Fədai" daha çox özünü qurban verməyə hazır olan kəsə, "üsyançı" isə mövcud hakimiyyətə qarşı açıq üsyan edənə aiddir. Mücahid isə bu iki anlayışı özündə birləşdirə bilər, lakin eyni zamanda daha geniş bir məna daşıyır: öz ideallarına çatmaq üçün mübarizə aparan, cəhd göstərən hər kəs.
Müxtəlif cümlələrdə istifadə nümunələri:
- "Səttar xan öz mücahidləri ilə birlikdə düşməni məğlub etdi." (Burada mücahidlər Səttar xana bağlı, onun rəhbərliyi altında mübarizə aparan kəslərdir.)
- "O, azadlığın mücahidlərindən biri idi." (Burada mücahid azadlıq uğrunda mübarizə aparan kəs kimi təqdim olunur.)
- "İslam tarixində bir çox mücahidin adı əbədiləşmişdir." (Burada mücahidlər İslam dininin yayılması və müdafiəsi üçün mübarizə aparan şəxslərdir.)
Beləliklə, "mücahid" sözü tarixi kontekstə və istifadə edilən məcraya görə müxtəlif çalarlar daşısa da, əsas mahiyyətini öz idealları uğrunda mübarizə aparan, cəsarətli və fəal şəxs kimi müəyyən etmək olar.