Mücərrədləşmək, mahiyyət etibarilə, bir obyekt, hadisə, anlayış və ya prosesin konkret xüsusiyyətlərindən təcrid olunaraq, onun əsas, mahiyyətini təşkil edən ümumi əlamət və xassələrinin qabardılması və vurğulanması prosesidir. Bu proses zamanı, araşdırılan mövzunun ikinci dərəcəli, təsadüfi və ya situasiyaya bağlı xüsusiyyətləri nəzərə alınmır, diqqət isə onun əsas mahiyyətinin aşkarlanmasına yönəldilir. Beləliklə, mücərrədləşmə, konkretlikdən ümumiliyə doğru bir yerdəyişməni, təfərrüatdan məğzə doğru bir istiqamətlənməni təmsil edir.
Mücərrədləşmənin əsas məqsədi, bir şeyin mahiyyətini, onun nə olduğunu dəqiq müəyyənləşdirmək, başqa sözlə, onun ontoloji mahiyyətini müəyyən etməkdir. Bu proses, elmi tədqiqatlarda, fəlsəfədə, incəsənətdə və həyatımızın digər sahələrində geniş istifadə olunur. Məsələn, bir alim yeni bir kimyəvi maddəni araşdırarkən, onun fiziki və kimyəvi xassələrini konkret olaraq təhlil etməklə yanaşı, həm də bu xassələrin bir-biri ilə necə əlaqələndirildiyini, maddənin təbiətinin hansı ümumi qanunauyğunluqlara tabe olduğunu müəyyənləşdirməyə çalışır. Bu da mücərrədləşmə prosesidir.
Mücərrədləşmə, elmi anlayışların, nəzəriyyələrin və modellərin yaradılmasında əsas rol oynayır. Çünki elmi tədqiqatlar konkret faktların toplanması və təhlili ilə yanaşı, bu faktların ümumiləşdirilməsini və onlardan ümumi qanunauyğunluqların çıxarılmasını da tələb edir. Bu ümumiləşdirmə və qanunauyğunluqların müəyyənləşdirilməsi prosesi, birbaşa mücərrədləşmə ilə bağlıdır. Məsələn, Nyutonun cazibə qanunu, çoxsaylı müşahidələrin və təcrübələrin nəticələrindən mücərrədləşmə yolu ilə əldə olunmuş bir ümumi qanunauyğunluqdur.
Lüğətdəki qısa izahdan fərqli olaraq, mücərrədləşmə sadəcə "əsas, ən mühüm əlamətləri ortaya çıxarmaq"dan daha çoxdur. O, həmçinin, bu əlamətlərin müəyyən edilməsi, onların sistemləşdirilməsi və onların əsasında yeni anlayış və nəzəriyyələrin qurulmasını da əhatə edir. Mücərrədləşmənin nəticəsi olaraq, konkret hadisələrin və proseslərin arxasında duran ümumi prinsiplər, qanunlar və mahiyyətlər ortaya çıxarılır.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Tədqiqatçı, eksperimentlərin nəticələrini təhlil edərək, fenomenin mahiyyətini mücərrədləşdirməyə çalışırdı.
- Rəssam, şəklin dəqiq təsvirindən uzaqlaşaraq, onun əsas emosional məzmununu mücərrədləşdirmişdi.
- Fəlsəfənin əsas məqsədi, dünyanın mahiyyətini mücərrədləşdirib anlamaqdır.