Mülahizə (ər. ملاحظة - mülāḥaza) sözü ərəb mənşəlidir və "diqqətlə baxmaq, müşahidə etmək, nəzər salmaq" mənalarını ifadə edən ləhəzə (لاحظ) felindən törəmədir. Lakin zaman keçdikcə dil sistemimizdə semantik inkişaf keçirərək yalnız müşahidənin özü deyil, müşahidə nəticəsində əldə edilən düşünülmüş fikir, rəy, nəticə və ya nöqteyi-nəzəri də bildirməyə başlamışdır.
Beləliklə, mülahizə, sadəcə “yaxşı düşünülmüş fikir” kimi dar mənada deyil, daha geniş bir mənada dərk olunmalıdır. O, dərin düşünmə, təhlil, müqayisə və qiymətləndirmə prosesindən sonra əldə edilmiş bir rəy və ya nöqteyi-nəzərdir. Bu rəy, obyektiv faktlar, subyektiv hisslər, əvvəlki təcrübələr və məntiqi əsaslandırmalara əsaslana bilər.
Mülahizənin istifadə sahələri çox genişdir. Elmi araşdırmalarda, siyasi müzakirələrdə, ədəbi tənqidlərdə, hətta gündəlik həyatda qərar qəbul etməkdə mülahizə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn:
- “Alimlər bu məsələ ilə bağlı öz mülahizələrini açıqladılar.” (Elmi araşdırma nəticəsində əldə edilmiş rəy)
- “Onun bu mövzuya dair mülahizəsi olduqca maraqlıdır.” (Düşünülmüş və dəyərləndirilmiş fikir)
- “Mən öz mülahizəmi səsləndirdim, amma qərarı başqaları verdi.” (Şəxsi rəy və nöqteyi-nəzər)
- “Sənin mülahizəni nəzərə alaraq, qərarımı yenidən nəzərdən keçirdim.” (Başqasının fikrinin nəzərə alınması)
Qeyd etmək lazımdır ki, mülahizə həmişə doğru və ya tam olmaya bilər. O, şəxsi təcrübə, bilik və əxlaqi dəyərlərə bağlıdır. Ona görə də mülahizələrin müqayisəli təhlili, fərqli nöqteyi-nəzərlərin öyrənilməsi vacibdir.