Müstəmləkələşdirilmək (məch.) – Müstəmləkə halına salınmaq, müstəmləkə edilmək. Bu termin, bir dövlətin və ya imperiyanın öz siyasi, iqtisadi və hərbi gücünü istifadə edərək, digər bir ərazini və onun xalqını öz nəzarətinə almaq və idarə etmək prosesini ifadə edir. Müstəmləkələşdirilmənin nəticəsi olaraq, müstəmləkəçi dövlət müstəmləkə ərazisinin təbii sərvətlərindən istifadə edir, yerli əhalinin iqtisadi və sosial həyatına müdaxilə edir, onların mədəniyyətini və dilini məhv etməyə çalışır, həmçinin siyasi hakimiyyəti öz əlinə keçirir.
Terminin kökü "müstəmləkə" sözündəndir. "Müstəmləkə" ərəb mənşəli bir sözdür və "məskunlaşma", "yeni məskən" mənalarını verir. Lakin zaman keçdikcə bu söz, bir dövlətin başqa bir ərazini öz nəzarətinə alması və orada öz siyasi və iqtisadi maraqlarını həyata keçirməsi anlamını əldə etmişdir. Beləliklə, "müstəmləkələşdirilmək" sözü, bu prosesin passiv iştirakçısı olan ərazi və əhalinin üzərində baş verən hərəkəti ifadə edir.
Müstəmləkələşdirilmə prosesi, müxtəlif tarixi dövrlərdə və müxtəlif üsullarla həyata keçirilmişdir. Bu, həm hərbi gücün, həm də iqtisadi təzyiqin, siyasi manevrlərin və mədəni asimilyasiya siyasətinin tətbiqini əhatə edə bilər. Nəticədə, müstəmləkələşdirilmiş ərazilərdə iqtisadi geriləmə, sosial ədalətsizlik, mədəniyyət zəifləməsi və siyasi asılılıq yaranır. Həmçinin, müstəmləkələşdirilmə, müstəmləkəçi və müstəmləkə olunmuş xalqlar arasında uzunmüddətli münaqişələrə və gərginliyə səbəb ola bilər.
Cümlədə nümunələr:
- Hindistan uzun illər boyu İngiltərə tərəfindən müstəmləkələşdirilmişdir.
- Afrikanın bir çox ölkələri 19-cu və 20-ci əsrlərdə müstəmləkələşdirilməkdən əziyyət çəkmişdir.
- Yerli əhali müstəmləkəçilərin ədalətsiz siyasətinə qarşı mübarizə apararaq müstəmləkələşdirilməyə qarşı çıxmışdır.
- Müstəmləkəçilik tarixinin tədqiqi, müstəmləkələşdirilmənin dəhşətli nəticələrini göstərir.