Müstəmləkələşdirmə: "Müstəmləkələşdirmək" felindən törəmiş isimdir. Əsas mənası, bir dövlətin və ya xalqın, siyasi, iqtisadi və ya hərbi gücündən istifadə edərək başqa bir ölkənin və ya ərazinin özünə tabe etməsi, idarəçiliyini ələ keçirməsi və özünün siyasi, iqtisadi və mədəni sistemlərini ona qəbul etdirməsidir. Bu proses, ələ keçirilmiş ərazinin təbii sərvətlərindən istifadə, yerli əhalinin istismarı və mədəniyyətinin məhv edilməsi ilə müşayiət oluna bilər.
Müstəmləkələşdirmə prosesi yalnız bir ərazinin fiziki işğalını deyil, həm də yerli əhalinin siyasi, iqtisadi və mədəni həyatına nüfuz etməsini, onların öz müstəqilliyini və özünüidarəetmə hüquqlarını məhdudlaşdırmasını əhatə edir. Bu, təkcə hərbi gücün tətbiqi ilə deyil, həm də müxtəlif siyasi, iqtisadi və ideoloji vasitələrlə həyata keçirilir: təbliğat, informasiya müharibəsi, dini və ya siyasi təsirin yayılması vasitəsilə. Məsələn, bir ölkənin başqa bir ölkənin iqtisadiyyatına nəzarət etmək üçün onun maliyyə sisteminə nüfuz etməsi, ticarət əlaqələrini öz maraqlarına uyğun şəkildə qurması da müstəmləkələşdirmənin bir forması kimi qiymətləndirilə bilər.
Müstəmləkələşdirmənin nəticələri uzunmüddətli və mənfi ola bilər: iqtisadi geriləmə, siyasi asılılıq, mədəniyyətin zəifləməsi, yerli əhalinin özünüdərk etməsində problemlər, sosial bərabərsizliyin artması və s. Müstəmləkələşdirmənin müxtəlif tarixi nümunələrinin təhlili bu prosesin mürəkkəb və çoxcəhətli olduğunu göstərir. Müstəmləkəçilik dövrünün mirasının öyrənilməsi, müasir dünyada davam edən neo-müstəmləkəçilik təzahürlərinin müəyyən edilməsi üçün də mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Avropanın Afrikanı müstəmləkələşdirməsi qitənin iqtisadi və siyasi inkişafına ciddi zərbə vurmuşdur.
- Neo-müstəmləkələşdirmənin müxtəlif formaları inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi asılılığını davam etdirir.
- Tarix müstəmləkələşdirmənin acı nəticələrini əyani şəkildə göstərir.
- Müstəmləkələşdirmənin mədəni aspektləri də ətraflı tədqiqata ehtiyac duyur.