Mütənasiblik (ərəb. مُتناسِب + lük) – bir-biri ilə əlaqəli hissələrin, elementlərin və ya xüsusiyyətlərin qarşılıqlı uyğunluğu, harmoniyası və tarazlığıdır. Bu uyğunluq, kəmiyyət və keyfiyyət baxımından ideal vəziyyətdə həmin hissələrin bir-birini tamamlaması, bir-biri ilə orqanik əlaqədə olması kimi başa düşülür. Sadəcə olaraq hissələrin bərabərliyi deyil, onların bir-birinə nisbətən optimal və gözəl bir şəkildə yerləşməsini və əlaqələndirilməsini nəzərdə tutur.
Mütənasiblik, həm riyazi, həm də estetik bir anlayışdır. Riyazi baxımdan mütənasiblik, iki nisbətin bərabərliyini ifadə edir (məsələn, a:b = c:d). Bu, müxtəlif sahələrdə, o cümlədən memarlıqda, rəsmdə, musiqidə və hətta təbiətdə rast gəlinən bir prinsipdir. Estetik baxımdan isə mütənasiblik, gözəllik, harmoniya və tarazlığın əsasını təşkil edir. Bir əsərin və ya obyektin mütənasibliyi onun gözəl və xoş görünməsinə, bütövlüyünün qorunmasına və tamaşaçıda və ya istifadəçidə müsbət emosional təsir yaratmasına səbəb olur.
Mütənasibliyin tətbiq sahələri:
- Memarlıq: Bir binanın mütənasibliyi, onun hissələri arasındakı tarazlığı və uyğunluğu təmin edir. Mütənasib olmayan bir bina gözü narahat edə bilər.
- Rəsm və heykəltəraşlıq: Rəsm əsərlərində və heykəllərdə mütənasiblik, fiqurların, kompozisiyanın və rənglərin harmoniyasını yaradır.
- Təbiət: Təbiətdə də mütənasiblik çoxsaylı nümunələrlə müşahidə edilir. Bitkilərin forması, heyvanların bədən quruluşu, qızıl nisbətin təbiətdəki təzahürü mütənasibliyin gözəl nümunələridir.
- Bədən quruluşu: İnsanın bədən mütənasibliyi sağlamlıq və gözəllik üçün vacibdir. Bədənin müxtəlif hissələrinin ideal nisbətləri estetik baxımdan gözəl və sağlam görünüşə zəmanət verir.
- Musiqi: Musiqidə mütənasiblik, harmoniya və ritmlərin uyğunluğunu təmin edir, musiqi əsərinin bütövlüyünü qoruyur.
Sinonimləri: Tənasüblük, uyğunluq, harmoniya, tarazlıq.
Nümunə cümlələr:
- Abidənin mütənasibliyi onun gözəlliyini daha da artırırdı.
- Bədənin mütənasibliyi sağlamlığın göstəricisi ola bilər.
- Şairin şeirlərindəki sözlərin mütənasibliyi oxucuya estetik zövq verir.
- Kompozisiyanın mütənasibliyi əsərin bütövlüyünü təmin edir.