Naəlac sözü farsca "na…" (yox, mənfi ədat) və ərəbcə "əlac" (çare, vasitə, kömək) sözlərindən əmələ gəlmiş bir termindir. Lüğətlərdə əsasən "əlacsız" sözünün sinonimi kimi izah olunsa da, məna çalarları baxımından incə fərqlər mövcuddur.
Naəlac, bir şəxsin vəziyyətinə qarşı çarəsiz, köməksiz və aciz olduğunu ifadə edir. Bu acizlik istənilməyən bir hadisənin, vəziyyətin və ya şəxsin qarşısında təslim olmaq, başqa bir seçim olmaması ilə əlaqədardır. Sadəcə bir şeyin edilə bilməməsi deyil, həm də bu acizliyin daxili bir təslim olma hissi ilə müşayiət olunduğunu vurğulayır.
"Əlacsız" daha çox obyektiv bir vəziyyəti, yəni mümkün olan hər hansı bir həllin olmamasını ifadə edərkən, "naəlac" subjektiv bir hissi, çarəsizliyin özünü hiss etməni əks etdirir. Məsələn, bir qapı açılmırsa, vəziyyət "əlacsız" ola bilər. Lakin bir insanın sevgilisini itirməsindəki acınacaqlı vəziyyət isə "naəlac" kimi təsvir edilə bilər. Çünki burada acizlik yalnız obyektiv olaraq deyil, həm də subyektiv olaraq, insanın daxili hissləri ilə birlikdə yaşanır.
Cümlədə istifadəsinə nümunələr:
- Qarşısında güclü bir düşmən ordusu ilə naəlac qalmışdı. (Burada naəlac, gücsüzlük və çarəsizliyi ifadə edir.)
- O, qardaşının xəstəliyinə qarşı naəlac idi, kömək edə bilməyəcəyini bilirdi. (Burada köməksizlik və acizlik vurğulanır.)
- Uşağın ağlamasına qarşı naəlac qalıb, nə edəcəyini bilmirdi. (Burada çarəsizliyin və köməksizliyin hissi keçirilir.)
- İmran, qonağın təkidindən sonra naəlac qalıb razı oldu. (Burada razılıq məcburiyyətdən, başqa bir seçim olmamasından irəli gəlir.)
Nəticə olaraq, "naəlac", "əlacsız"a nisbətən daha emosional yüklü və subjektiv bir söz olub, çarəsizliyin insanın daxili durumunu necə təsir etdiyini daha aydın şəkildə ifadə edir.