Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində "nöqtə-nöqtə" sözü ümumiyyətlə qısa, natamam, ya da məlum olmayan bir hissəni, boşluğu və ya fasiləni bildirmək üçün işlədilir. Lakin bu izah kifayət qədər geniş deyildir. Daha dəqiq və geniş bir izah vermək üçün "nöqtə-nöqtə"nin müxtəlif kontekstlərdə istifadəsinə baxmalıyıq.
Morfoloji baxımdan "nöqtə-nöqtə" iki dəfə təkrarlanan "nöqtə" sözündən əmələ gəlmiş bir ifadədir. "Nöqtə"nin özü isə ərəb mənşəli olub, kiçik dairəvi işarəni, konkret bir yeri, məkanı və ya bir şeyin başlanğıc və ya son nöqtəsini ifadə edir. "Nöqtə-nöqtə" isə bu kiçik işarələrin ardıcıl təkrarını simvolik olaraq ifadə edir, yəni yazıya alınmamış, tamamlanmamış, gizli qalmış və ya əhəmiyyətsiz sayılmış bir hissənin olduğunu göstərir.
Sintaktik cəhətdən "nöqtə-nöqtə" cümlədə əsasən ara söz və ya vurğulayıcı element kimi işlənir. Onun mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilir. Məsələn:
- Natamam cümlənin tamamlanması üçün: "O, ... gəldi" - burada "nöqtə-nöqtə" "tez", "gec", "səhər" kimi sözlərin yerini tutur və cümləni tamamlamaq üçün oxucunun öz təxəyyülündən istifadə etməsini tələb edir.
- Gizli məlumatın və ya məxfi hissənin ifadə olunması: "Onun adı ... idi" – bu halda "nöqtə-nöqtə" adın gizlədildiyini, bildirilmədiyini və ya deməyin məqsədəuyğun olmadığını göstərir.
- Təəccüb və ya kədər ifadə etmək üçün: "O, belə bir şey edə bilərdi ...?" – buradakı "nöqtə-nöqtə" sualın sürprizini, inana bilməməyi və ya kədəri ifadə edir.
- Təhkiyədə fasiləni göstərmək: "Gecə idi... quşlar səssiz idi... hər şey sakit idi..." – burada "nöqtə-nöqtə" təsvirdəki əhvali-ruhiyyəni, gərginliyi və ya dramatizm yaratmaq üçün istifadə olunur.
Beləliklə, "nöqtə-nöqtə" sadəcə bir boşluq göstəricisi deyil, həm də müəllifin oxucu ilə qurmuş olduğu əlaqəni, cümlənin intonasiyasını və mənasını dəyişən incə bir dil vasitəsidir. Onun düzgün anlaşılması kontekstdən, ətraf sözlərdən və müəllif tərəfindən verilən əhvali-ruhiyyədən asılıdır.