Oyaq (sif.) Yatmamış, yuxulamamış, yuxuya getməmiş vəziyyətdə olan; yuxusuz. Bu əsas mənası, sözün ən çox və ən sadə şəkildə işləndiyi konteksti əhatə edir. Misal üçün, "O, gecə boyu oyaq qaldı" cümləsində oyaq sözü tam olaraq bu mənaya uyğundur. Sözün bu mənası "yuxulu" sözünün antonimidir.
Lakin "oyaq" sözünün mənası daha genişdir və fəlsəfi, məcazi mənaları da ehtiva edir. Yuxudan başqa, diqqət, şüur və fəallıq hissini də ifadə edə bilər. Məsələn, "O, hadisələrə qarşı oyaq idi" cümləsində "oyaq" sözü fərdin ətrafında baş verənlərə diqqətli, həssas və tənqidi yanaşmasını bildirir. Bu mənada "diqqətli", "həssas", "ayıq" sözləri ilə sinonimdir.
Digər bir məcazi mənası da şüurun, zehni fəaliyyətin aktiv vəziyyətini ifadə edir. "O, oyaq zehinli bir insandı" cümlesində "oyaq" sözü intellektual fəallığı, düşüncənin sürətini və dərinliyini bildirir. Bu mənada "ağıllı", "zəkalı", "dərrakəli" sözləri ilə sinonim kimi işlədilə bilər.
"Oyaq" sözünün etimologiyası qədim türk dillərindən gəlir və "oy" felindən törəmişdir. "Oy" felinin bir çox mənaları vardır: oyatmaq, hərəkətə gətirmək, aktivləşdirmək. Beləliklə, "oyaq" sözünün əsasında "aktivlik", "hərəkətlilik", "fəallıq" mənaları yatır. Bu da sözün yuxuda olmamanın kənarda daha geniş məna daşımasına səbəb olur.
Ümumiləşdirərək deyə bilərik ki, "oyaq" sözü sadəcə yuxuda olmamanın əksini ifadə etməklə yanaşı, diqqətlilik, şüurluq, fəallıq və intellektual fəallıq kimi daha geniş mənaları da özündə ehtiva edir. Bu mənalar kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər.