Ölçü (is.) - Termin, həm konkret, həm də məcazi mənalarda işlənən, çoxşaxəli bir anlayışı əks etdirir. Əsasən, müəyyən bir kəmiyyətin, xüsusiyyətin və ya keyfiyyətin müqayisəli və ya standartlaşdırılmış ifadəsi kimi başa düşülür.
1. Konkret mənası: Ölçü, hər hansı bir fiziki kəmiyyətin miqdarını ifadə etmək üçün qəbul edilmiş vahiddir. Bu vahid, müəyyən bir standart əsasında təyin edilir və ölçmə prosesində istifadə olunur. Məsələn, uzunluq ölçüsü (metr, santimetr, kilometr), həcm ölçüsü (litr, kubmetr), kütlə ölçüsü (qram, kiloqram), vaxt ölçüsü (saniyə, dəqiqə, saat) və s. Müxtəlif ölçü sistemləri (məsələn, metr sistemi, İngilis ölçü sistemi) mövcuddur və hər bir sistemdə müəyyən vahidlər qəbul edilmişdir. Konkret mənada ölçü, əşyanın fiziki xüsusiyyətlərini dəqiq ifadə edən rəqəmdir.
2. Məcazi mənası: Ölçü, insanların ya da hadisələrin əhəmiyyətini, dəyərini və ya miqyasını qiymətləndirmək üçün istifadə olunan bir metaforadır. Bu mənada, ölçü obyektiv ölçülərə deyil, subyektiv qiymətləndirmələrə əsaslanır. Məsələn, "Onun əməllərinin ölçüsü böyükdür" cümləsində "ölçü" əməlin miqyasını, təsirini ifadə edir, kəmiyyət deyil. Yaxud, "Onun səylərinin ölçüsünü dəyərləndirək" ifadəsində, səylərin effektivliyinin və ya nəticəsinin qiymətləndirilməsi nəzərdə tutulur. Başqa sözlə, bu mənada ölçü, müqayisə, qiymətləndirmə və ya miqyas kimi başa düşülür.
Etimologiya: "Ölçü" sözünün etimologiyası türk dilləri ilə əlaqədardır. "Ölç-" kökü "ölçmək" felindən törəmişdir və kəmiyyəti müəyyənləşdirmə əməli ilə bağlıdır. "-ü" isə isim əlavəsidir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Masa 1 metr uzunluğundadır. (Konkret məna)
- Onun müvəffəqiyyətinin ölçüsü onun səyləri ilə müəyyən olunur. (Məcazi məna)
- Bu problem çox böyük ölçüdədir. (Məcazi məna, miqyas anlamında)
- Məsafəni dəqiq ölçmək üçün xüsusi alət istifadə etməliyik. (Konkret məna)
- Onun yaxşılığının ölçüsü sınırsızdır. (Məcazi məna)