Ölmüş sözü Azərbaycan dilində geniş yayılmış bir sifət olub, "həyatı tərk etmiş", "vəfat etmiş", "keçinmiş" mənalarını ifadə edir. Əsas mənası bioloji həyatın sona çatmasıdır. Lakin, "ölmüş" sözü yalnız insanlara deyil, həm də heyvanlar, bitkilər və hətta mücərrəd anlayışlara da aid edilə bilər. Məsələn, "ölmüş ağac", "ölmüş sevgi", "ölmüş ümidlər" kimi ifadələr dilçilikdə geniş istifadə olunur. Bu zaman söz daha çox metaforik mənada, varlığın, fəaliyyətin və ya təsirinin sona çatmasını bildirir.
Etimoloji baxımdan "ölmüş" sözü "öl" felinin fe'il sifətidir. "Öl" kökü türk dillərinin ortaq leksikasına aiddir və köhnə türk dillərində də eyni mənada işlənmişdir. "Ölmüş" sözünün fonetik strukturunda tarixi dəyişikliklər müşahidə olunmasa da, semantik inkişafını izləmək mümkündür. Əvvəlcə yalnız bioloji ölüm anlamını ifadə edən söz, vaxt keçdikcə metaforik mənalar da qazanıb.
Cümlədə işlənməsinə misallar:
- Ölmüş babamın əşyalarını saxlayıram.
- Qışda ölmüş yarpaqlar ağacdan tökülür.
- Ölmüş bir sevginin xatirəsinə yazılmış şeir.
- Ölmüş arzularımdan əl çəkdim.
- Bu səslər kiminsə, ölmüş bir adamın minacatını çəkirdi. (Bu nümunədə söz daha çox ruhi, gizli bir həyatın sona çatmasını və ya yox olmasını ifadə edir.)
"Ölmüş" sözünün sinonimləri arasında "vəfat etmiş", "keçinmiş", "öldürülmüş", "həlak olmuş" kimi sözlər göstərilə bilər. Lakin bu sinonimlərin hamısı "ölmüş" sözünün bütün mənalarını əhatə etmir. Məsələn, "öldürülmüş" sözü təkcə bioloji ölüm deyil, həm də qətlə yetirilməni bildirir. "Ölmüş" sözü isə hər hansı bir səbəbdən həyatın sona çatmasını ümumi şəkildə ifadə edir.