Öncə sözü Azərbaycan dilində geniş mənada işlənən bir zərfdir. Əsas mənası "qabaqca", "əvvəlcə", "birinci olaraq" kimi vaxt ardıcıllığını ifadə edir. Lüğətlərdə verilən bu qısa izah, sözün zəngin leksik imkanlarını tam əks etdirmir.
"Öncə"nin mənası kontekstdən asılı olaraq müxtəlif nüanslar daşıya bilər. Mütləq zaman ardıcıllığından əlavə, prioritet, üstünlük və ya əhəmiyyət sırasını da ifadə edə bilər. Məsələn, "Öncə vəzifəni yerinə yetir, sonra istirahət edərsən" cümləsində zaman ardıcıllığı ilə yanaşı, vəzifənin vacibliyi də vurğulanır. "Öncə səninlə söhbət etmək istəyirdim" cümləsində isə danışmanın digər məsələlərdən daha vacib olması ifadə olunur.
Etimoloji baxımdan "öncə" sözü "ön" (qabaq, əvvəl) və "-cə" (kiçildici, əlavə məna bildirən şəkilçi) morfemlərindən əmələ gəlmişdir. "-cə" şəkilçisi sözə bir az yumşaqlıq, incəlik qatır. Bu baxımdan "ön" sözü ilə müqayisədə daha çox üslubi çevikliyə malikdir.
Ədəbiyyatda "öncə" sözü müxtəlif üslublarda və kontekstlərdə işlənərək mənasını zənginləşdirir. Misal üçün, verilən şeir parçasında ("Nə öncə öylə səadət, nə böylə zillət olaydı") "öncə" həm zaman ardıcıllığını, həm də səadətin zillətdən üstün olduğunu ifadə etmək üçün istifadə olunur. Beləliklə, sözün leksik mənası ilə yanaşı, kontekstdən asılı olaraq stilistik və emosional yük də daşıyır.
Qısaca olaraq, "Öncə" sözü sadəcə "qabaqca" mənası ilə məhdudlaşmayan, zaman ardıcıllığının, prioritetin və üstünlüyün ifadəsində çox yönlü istifadə olunan zəngin bir leksik vahiddir.