Papaqsız sifəti, əsas mənası olaraq, başında papaq olmayan, papaq geyməmiş, başı açıq vəziyyətdə olan şəxsi və ya əşyanı ifadə edir. Lüğətdə verilən "Papaqsız oğlan" misalı bu mənanı aydın şəkildə nümayiş etdirir. Sözün leksik mənası, həmçinin, əşyanın da papaqsız olmasını ifadə edə bilər (məsələn, papaqsız kürə, papaqsız stul, və s.). Bu isə "papaq" sözünün həm insan baş geyimini, həm də bəzi əşyaların baş hissəsini (məs., stulun üst hissəsi) bildirmə qabiliyyətindən qaynaqlanır.
Sözün zərf kimi işlənməsi isə ("Papaqsız gəzmək") daha geniş bir məna çalarını əhatə edir. Bu halda "papaqsız" sadəcə başın açıq olmasını deyil, ümumilikdə qeyri-rəsmi, sadə, bəzən isə az qayğıkeş görünüşü ifadə edə bilər. Məsələn, "Papaqsız gəzmək" ifadəsi sadəcə başında papaq olmadan gəzmək deyil, həm də geyimdə, görünüşdə rəsmiyyətə əhəmiyyət vermədən, rahat və sərbəst hərəkət etməni bildirə bilər. Beləliklə, bu kontekstdə sözün mənası daha geniş, kontekstə bağlı olaraq müəyyən edilir.
Etimoloji baxımdan "papaqsız" sözü "papaq" və "sız" (mənfi şəkilçi) morfemlərindən təşkil olunmuşdur. "Papaq" sözü fars mənşəlidir və baş geyimi deməkdir. "-sız" şəkilçisi isə mövcud olmayanı, olmamasını bildirir. Beləliklə, sözün mənşəyi onun leksik mənasını tam olaraq əks etdirir.
Müxtəlif cümlələrdə "papaqsız" sözünün işlənməsi onun məna çalarlarının müxtəlifliyini göstərir:
- O, papaqsız qışda soyuğa dözə bilməz. (baş geyimi olmayan)
- Papaqsız gəzməyi xoşlayır. (geyimdən asılı olmayaraq rahatlığa üstünlük verən)
- Qışda papaqsız gəzmək sağlamlıq üçün zərərlidir. (sağlamlığa zidd olan hərəkət)
- Papaqsız masa qeyri-adi görünür. (əşyanın hissəsinin olmaması)
Göründüyü kimi, "papaqsız" sözü müxtəlif kontekstlərə görə fərqli mənalarda işlənə bilər və onun mənasının tam başa düşülməsi cümlənin ümumi məzmunundan asılıdır.