Payalamaq fe'li, əsasən Azərbaycan kənd təsərrüfatı kontekstində istifadə olunan bir söz olub, bitkilərin, xüsusilə də üzümün dəstəklənməsi üçün torpağa basdırılmasını və ya bağlanmasını ifadə edir. Lüğətlərdəki qısa "paya basdırmaq, paya vurmaq" ifadəsi sözün tam mənasını əks etdirmir. Payalamaq hərəkəti, sadəcə torpağa basdırmaqdan daha mürəkkəb bir prosesdir.
Əslində, payalamaq, bitkinin sürünən hissələrinin (məsələn, üzümün kötüyünün) yerə bərkidilməsi, torpağa basdırılması və ya digər dayaq nöqtələrinə bağlanması ilə onun dik vəziyyətdə qalmasını, normal inkişafını və məhsuldarlığını təmin etmək üçün aparılan bir əkinçilik əməliyyatıdır. Bu proses, bitkinin daha möhkəm dayanıqlılığını, küləkdən və digər təbii amillərdən qorunmasını, habelə daha yaxşı günəş işığı və hava dövranını təmin edir. Payalamaq, bitkinin çeşidindən və böyümə xüsusiyyətlərindən asılı olaraq müxtəlif üsullarla həyata keçirilə bilər: torpağa basdırılmaq, qazığa, dirəyə və ya xüsusi konstruksiyalara bağlamaq, ip və ya digər materialların köməyi ilə sabitlənərək yönləndirilmək və s.
Sözün etimologiyasına gəldikdə, "paya" sözü "dəstək, dayaq" mənasını verir və "lamaq" isə "vurmaq, basdırmaq, əkmək" kimi mənaları ehtiva edən bir fe'l şəkilçisidir. Beləliklə, "payalamaq" sözü etimoloji cəhətdən "dayağı yerə vurmaq, dəstəkləmək, yerə bərkitmək" mənasını daşıyır. Ancaq müasir dil istifadəsində onun mənası yalnız üzümçülükdə deyil, digər bitkilərin dəstəklənməsi üçün də istifadə oluna bilər.
Cümlədə istifadə nümunələri:
- Bağban səhər tezdən üzüm bağında payalamaq işləri ilə məşğul idi.
- Qarğıdalı bitkilərinin daha yaxşı böyüməsi üçün onları payalamaq lazımdır.
- Yaz aylarında bağda payalamaq işləri çox olur.