Peyda [fars. پيدا] sözü Azərbaycan dilində əsasən iki mənada işlənir: birincisi, "ortaya çıxmaq", "görünməyə başlamaq", "zahir olmaq"; ikincisi isə "yaratmaq", "əmələ gətirmək", "büruzə vermək" mənasındadır. Birinci mənada adətən hadisələr, əşyalar, duyğular, fikirlər üçün, ikinci mənada isə daha çox hərəkət, proses, vəziyyət üçün işlədilir.
Etimalogiyasına nəzər salsaq, farsca "پيدا" (peyda) sözünün kökü "پيدا كردن" (peyda kardan) – "tapmaq", "ortaya çıxarmaq" ifadəsindəndir. Bu, sözün həm "ortaya çıxmaq" həm də "yaratmaq" mənalarını izah edir. Çünki bir şeyin ortaya çıxması həm onun öncə gizli olmasını, həm də görünməyə başlamasını, "yaradılması" isə yeni bir şeyin meydana gəlməsini ifadə edir. Beləliklə, sözün birinci mənası daha çox passiv, ikincisi isə aktiv xarakter daşıyır.
Misallar:
Birinci məna (ortaya çıxmaq): "Günəş peyda oldu.", "Yeni bir problem peyda oldu.", "Üzərində qaranlıq bir bulud peyda oldu.", "Gözlərimdə yaşlar peyda oldu." Bu cümlələrdə "peyda" sözü öz-özünə, təbii olaraq baş verən bir prosesi, hadisəni ifadə edir.
İkinci məna (yaratmaq, əmələ gətirmək): "Bu problemi sən peyda etdin.", "Yeni bir texnologiya peyda etdilər.", "Çox iztirab peyda etdi." Bu cümlələrdə isə "peyda etmək" ifadəsi bir hərəkəti, bir prosesi bildirir, fəal bir iştirakı göstərir. "Peyda etmək" əvəzinə "əmələ gətirmək", "yaratmaq", "büruzə vermək", "ortaya qoymaq" kimi sinonimlərdən istifadə etmək olar, lakin kontekstə görə məna nüansları fərqlənə bilər.
Qeyd etmək lazımdır ki, "peyda" sözü ədəbi üslubda daha çox işlənən sözlərdəndir və müasir Azərbaycan dilində daha çox "ortaya çıxmaq", "görünməyə başlamaq" mənasında işlənir. "Peyda etmək" ifadəsi isə daha çox klassik ədəbiyyatda və ya bədii mətnlərdə rast gəlinir.