Pənah (fars. پناه - panâh) sözü Azərbaycan dilində geniş məna çalarlarına malik mürəkkəb bir leksik vahiddir. Əsas mənası "sığınma, sığınacaq, qorunma" olmaqla yanaşı, kontekstdən asılı olaraq müxtəlif nüanslar əldə edir. Etimoloji baxımdan fars dilindən keçmişdir və kökü "panâh" sözündəndir ki, bu da “qorunmaq, sığınmaq” mənalarını ifadə edir.
Birinci və ən əsas mənası, təhlükə və ya çətinlikdən qaçaraq, müdafiə və kömək üçün kiməsə və ya bir yerə sığınmaqdır. Bu mənada "pənah aparmaq", "pənah tapmaq", "pənah almaq" kimi ifadələr işlədilir. Məsələn: "O, düşmənlərdən pənah tapmaq üçün meşəyə sığındı." və ya "Yağışdan pənah axtararaq evə qaçdı."
İkinci mənası, fiziki bir yerin, məkanda təhlükəsizlik və qorunma təmin etməsidir. Bu mənada "pənah yeri", "pənahgah" kimi ifadələr daha çox istifadə olunur. Məsələn: "Qışda quşlar sıx meşələrdə pənah tapırlar." və ya "Dağlar səyyahlar üçün əla bir pənah yeri ola bilər."
Üçüncü mənada isə "pənah" sözü məcazi mənada işlənərək, ruhi rahatlıq və təsəlli kimi anlaşılır. Bu zaman insan narahatlıqlarından və kədərindən qurtulmaq üçün müəyyən bir şəxsə, fikrə, məşğuliyyətə sığınır. Məsələn: "O, kədərindən incəsənətdə pənah tapdı." və ya "Allahdan pənah istədi."
“Pənah etmək” ifadəsi isə iki mənada işlənir: Birinci mənada, özünə sığınacaq, yaşayış yeri yaratmaq, məskən salmaq kimi başa düşülür. Məsələn: "Dağlıq ərazidə pənah etmək çətindir." İkinci mənada isə, kiməsə və ya bir yerə sığınmaq, himayə altına girmək mənasını verir. Məsələn: "O, düşmənlərdən qorunmaq üçün sultanın sarayında pənah etdi."
Beləliklə, "pənah" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişsə də, əsasında həmişə təhlükəsizlik, qorunma və sığınmaq fikri yatır. Dilçilik baxımından sözün sinonimləri arasında "sığınacaq", "qorunma", "himaye", "məskən" kimi sözləri göstərmək olar. Ancaq hər bir sinonim "pənah" sözünün bütün məna çalarlarını tam əhatə etmir.