Pörtmə (kök: pörtmək) Azərbaycan dilində işlənən bu söz, əsasən "pörtmək" fellərinin isim formasından törəmişdir. "Pörtmək" feli bir çox mənalarda işlənə bilsə də, "pörtmə" sözü bu mənalardan yaranan konkret bir nəticəni, vəziyyəti ifadə edir. Lüğətlərdə sadəcə feildən törəmə kimi göstərilməsi, sözün ifadə etdiyi nüansları tam əhatə etmir.
Əsas mənaları aşağıdakılar kimi təsnif etmək olar:
1. Qızdırıldıqda, bişəndə səthinin qabarıb qopması: Məsələn, "çörəyin pörtməsi", "patlıcanın pörtməsi". Bu mənada pörtmə, yeməyin səthindəki qabarma, qopma, bəzən də yanıq izlərinə işarə edir. Yeməyin səthinin qeyri-bərabər qızması, həddindən artıq istidən təsirə məruz qalması nəticəsində əmələ gələn bu vəziyyətə "pörtmə" deyilir. "Çörək sobada pörtüb qaldı" və ya "Patlıcanın bir tərəfi pörtüb qaralmışdı" kimi cümlələrdə aydın görünür.
2. Yanmaq, qızmaqla əlaqədar olaraq meydana çıxan nəticə: Bu mənada "pörtmə" yalnız səthdəki dəyişikliyi deyil, həm də içəriyə doğru yayıla bilən istiliyin, yanmanın təsirini əhatə edir. Məsələn, "ağacın pörtməsi", "odun pörtməsi". Bu zaman pörtmə, yanmanın tam mənasında baş vermədiyini, ancaq qızma və səthdə dəyişikliyin olduğunu göstərir. "Odun pörtməsi ətrafa tüstü yaydı" cümləsində bu məna daha aydın görünür.
3. (məcazi mənada) Qızğınlıq, həyəcan: Daha az işlənsə də, "pörtmə" sözü məcazi mənada da istifadə oluna bilər. Məsələn, "qəzəb pörtməsi", "həyəcan pörtməsi". Bu istifadədə "pörtmə" qüvvətli, ani bir hissi və ya vəziyyətin qızğın, şiddətli təsirini ifadə edir. "Ürəyində qəzəb pörtməsi vardı" kimi cümlədə bu məcazi istifadə özünü göstərir.
Etimologiya: Sözün etimologiyası "pörtmək" felinə dayanır və türk dillərindəki oxşar köklərlə əlaqələndirilə bilər. Bu köklərin əksəriyyəti qızma, yanma, qabarma mənalarını əhatə edir.